Việt Nam ghi nhận 4 ca nhiễm đậu mùa khỉ trong cộng đồng: Chuyên gia cảnh báo đó mới là "phần nổi của tảng băng"

Ngày hôm qua 4/10, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Thành phố Hồ Chí Minh (HCDC) cho biết họ vừa ghi nhận thêm một ca nhiễm bệnh đậu mùa khỉ (Mpox) trên địa bàn thành phố. Đây là ca nhiễm virus đậu mùa khỉ thứ tư được phát hiện tại Việt Nam chỉ trong vòng một tuần qua.

Điều đáng nói là cả 4 ca bệnh đều không có yếu tố nước ngoài, nghĩa là bệnh nhân không đi nước ngoài và không tiếp xúc với người ngoại quốc. Các chuyên gia y tế cho rằng đây là bằng chứng cho thấy virus đậu mùa khỉ đã âm thầm lây lan trong cộng đồng tại Việt Nam.

Nếu vậy, 4 ca bệnh chưa rõ nguồn lây này mới chỉ là phần nổi của tảng băng. Rất có thể trong cộng đồng vẫn đang tồn tại những ca bệnh đậu mùa khỉ không có triệu chứng hoặc có triệu chứng mà chưa được ghi nhận.

Trước tình hình này, cơ quan y tế khuyến cáo người dân nên đặc biệt cảnh giác, thực hiện các biện pháp phòng ngừa cần thiết với virus đậu mùa khỉ và liên hệ ngay với cơ sở y tế khi có triệu chứng nghi ngờ nhiễm bệnh.

Thành phố Hồ Chí Minh phát hiện 4 ca nhiễm đậu mùa khỉ "nội địa" chỉ trong vòng một tuần

Ca nhiễm bệnh đậu mùa khỉ mới nhất được xác định là một nam sinh viên 22 tuổi, hiện đang tạm trú tại Phường 2, Quận Tân Bình. Theo nguồn tin từ HCDC, nam bệnh nhân này khởi phát các triệu chứng nghi ngờ nhiễm đậu mùa khỉ nên đã đến khám tại Bệnh viện Nhiệt đới Thành phố Hồ Chí Minh vào chiều ngày 2/10.

Các bác sĩ đã tiến hành lấy mẫu bệnh phẩm, gửi Viện Pasteur thành phố xét nghiệm. Kết quả trả về cho thấy nam thanh niên dương tính với Mpox (Monkeypox virus hay virus đậu mùa khỉ).

Trước đó vào ngày 29/9, Sở Y tế Thành phố Hồ Chí Minh cũng báo cáo một trường hợp nam bệnh nhân 34 tuổi, ngụ tại Huyện Bình Chánh dương tính với virus Mpox. Cả hai ca bệnh mới này được phát hiện độc lập và không liên quan đến chùm 2 ca nhiễm đậu mùa khỉ ghi nhận cách đó một tuần.

Theo báo cáo của Sở Y tế Thành phố, ca nhiễm đậu mùa khỉ đầu tiên trong đợt dịch này được ghi nhận vào ngày 25/9. Đó là một nam bệnh nhân 25 tuổi đến Bệnh viện Da liễu Thành phố khám với triệu chứng sốt, ngứa, nổi hạch bẹn.

Đặc biệt, trên cơ thể nam thanh niên này xuất hiện các nốt phát ban dạng mủ tại vùng mặt, lòng bàn tay, bàn chân, niêm mạc miệng và cơ quan sinh dục. Nghi ngờ bệnh nhân nhiễm đậu mùa khỉ, các bác sĩ cũng đã lấy mẫu bệnh phẩm gửi Viện Pasteur và nhận kết quả trả về dương tính với virus Mpox.

Nam bệnh nhân sau đó được cách ly, theo dõi và điều trị tại Bệnh viện Nhiệt đới Thành phố Hồ Chí Minh. Điều tra dịch tễ cho thấy nam bệnh nhân 25 tuổi thường trú tại Đồng Nai, có tiếp xúc với bạn gái 22 tuổi ngụ tại tỉnh Bình Dương. Quá trình theo dõi, lấy mẫu xét nghiệm cho thấy cô gái này cũng dương tính với virus đậu mùa khỉ.

Như vậy, 4 ca nhiễm đậu mùa khỉ mới nhất tại Việt Nam hiện chia làm 3 cụm độc lập, không có mối liên quan và đều chưa rõ nguồn lây. Điều tra dịch tễ cho thấy các bệnh nhân không đi nước ngoài và không tiếp xúc với người nước ngoài trong khoảng thời gian 21 ngày trước khi triệu chứng khởi phát.

"Nhiều khả năng đây là những ca bệnh nội địa", Bác sĩ Nguyễn Văn Vĩnh Châu, Phó giám đốc Sở Y tế Thành phố Hồ Chí Minh cho biết.

"Về nguyên tắc, những ca bệnh nội địa này có nguồn gốc từ du nhập, tức bệnh từ nước ngoài đã du nhập vào Việt Nam, tác nhân gây bệnh thầm lặng lây truyền vài thế hệ trước khi bị phát hiện trong cộng đồng", bác sĩ Châu cho biết thêm và nhấn mạnh đó mới chỉ là "phần nổi của tảng băng".

Đồng ý với ông, Phó giáo sư, Tiến sĩ, Bác sĩ Đỗ Văn Dũng, Trưởng Khoa Y tế công cộng, Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: "Bệnh [đậu mùa khỉ] có thể đã du nhập Việt Nam và lây truyền từ người sang người trong cộng đồng".

Việt Nam hiện đang phải đối mặt với nguy cơ xâm nhập cao của bệnh đậu mùa khỉ, bởi các nước lân cận như Trung Quốc và Thái Lan đều đang báo cáo dịch bệnh bùng phát mạnh. Tháng 9 vừa rồi, Trung Quốc ghi nhận hơn 600 trường hợp nhiễm virus Mpox trong một đợt bùng phát kéo dài 3 tháng.

Ổ dịch lớn nhất ở Trung Quốc tập trung ở tỉnh Quảng Đông, với gần một phần ba bệnh nhân tập trung ở đây. Khoảng 96% bệnh nhân nhiễm đậu mùa khỉ ở Trung Quốc là nam giới đồng tính, những người báo cáo họ có quan hệ tình dục với một người đàn ông khác.

Trong khi đó, Thái Lan báo cáo 316 trường hợp, với một ổ dịch ở Bangkok diễn biến hết sức phức tạp. Gần 200 trường hợp, tương đương 62% bệnh nhân, tập trung ở thành phố này. Trong đó 85% bệnh nhân là nam giới đồng tính và 45% bệnh nhân dương tính với cả virus HIV.

Bệnh đậu mùa khỉ: Triệu chứng, diễn biến và tỷ lệ tử vong

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đậu mùa khỉ là một bệnh truyền nhiễm gây ra bởi virus Mpox (Monkeypox virus). Đây là một loại virus lây nhiễm từ động vật sang người, thuộc chi Orthopoxvirus, cùng chi với virus Variola gây ra bệnh đậu mùa.

Khi lây nhiễm trên người, Mpox gây ra các triệu chứng giống với bệnh đậu mùa nhưng ở thể nhẹ hơn. Bệnh nhân ban đầu thường sốt, đau cơ và đau họng. Khi virus tiếp tục nhân lên trong cơ thể, chúng sẽ gây ra những cơn đau đầu dữ dội, làm sưng hạch bạch huyết và khiến bệnh nhân mệt mỏi, suy nhược.

Tiếp đó, virus tập trung lại và tạo thành các ổ phát ban bên ngoài bề mặt da. Giai đoạn đầu của phát ban, bệnh nhân sẽ thấy ngứa và nổi các nốt phẳng trên da, thường tập trung ở các vị trí như lòng bàn tay, lòng bàn chân, mặt, niêm mạc miệng, cổ họng, hậu môn và bộ phận sinh dục.

Một vài ngày sau, các nốt phẳng sưng lên, tiến triển thành mụn nước. Khi mụn nước quá lớn, chúng sẽ vỡ ra, giải phóng virus tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm cho người tiếp xúc. Vết thương của bệnh nhân sau đó khô lại, đóng vảy và hình thành da mới.

Toàn bộ các triệu chứng này diễn ra trong vòng 2-4 tuần. Đa số các bệnh nhân có thể tự khỏi bệnh. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân có hệ miễn dịch kém, virus Mpox sẽ tồn tại dai dẳng trong cơ thể và gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như nhiễm trùng thứ phát, viêm phổi, nhiễm trùng máu, viêm não và mù lòa do tổn thương giác mạc.

Các đối tượng dễ bị biến chứng sau khi nhiễm đậu mùa khỉ nhất là trẻ em, người già, người có hệ miễn dịch suy yếu, người nhiễm HIV hoặc các bệnh suy yếu miễn dịch khác. Phụ nữ nhiễm virus đậu mùa khỉ trong thời kỳ mang thai có thể dẫn tới thai chết lưu.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, tỷ lệ tử vong khi nhiễm đậu mùa khỉ dao động trong khoảng 1-10% tùy vào bối cảnh và khả năng tiếp cận y tế. Trước đây, đậu mùa khỉ chỉ thường bùng phát ở Châu Phi, tại các quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng đậu mùa thấp và điều kiện y tế kém, tỷ lệ tử vong do bệnh đậu mùa khỉ thường rất cao.

Tuy nhiên, trong đợt bùng phát đậu mùa khỉ kể từ tháng 5 năm 2022 tới nay, cũng là đợt bùng phát lớn đầu tiên ngoài Châu Phi, đã có 90.618 ca bệnh được báo cáo ở 115 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong đó, chỉ có 157 ca tử vong, tương đương với tỷ lệ 0,17%.

Con số được đánh giá là thấp hơn rất nhiều so với tỷ lệ tử vong của bệnh đậu mùa, do virus Variola gây ra. Trước khi bị xóa sổ vào năm 1980 nhờ sự phổ biến của vắc-xin, đậu mùa đã gây ra cái chết cho 500 triệu người trong thế kỷ 20. Tỷ lệ tử vong trung bình là 30-35% và lên tới 60-80% ở trẻ em.

Với tỷ lệ tử vong thấp và đa số các trường hợp nhiễm bệnh có thể tự khỏi, đậu mùa khỉ không phải là "bóng ma" đậu mùa hồi sinh trở lại.

Tuy nhiên, bởi sự bùng phát phức tạp của virus Mpox, vào tháng 7 năm 2022 Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vẫn tuyên bố đây là một tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng động gây ra mối quan ngại quốc tế (PHEIC).

PHEIC là mức độ cảnh báo cao nhất về sức khỏe toàn cầu theo Điều lệ Y tế Quốc tế. Trước đây, nó đã được thiết lập cho đại dịch COVID-19, đại dịch Ebola năm 2016 và đại dịch cúm lợn H1N1 năm 2009.

Với việc tuyên bố đậu mùa khỉ là một tình trạng khẩn cấp PHEIC, WHO kêu gọi tất cả các quốc gia tăng cường phối hợp, hành động và đoàn kết để đẩy lùi virus đậu mùa khỉ.

Làm thế nào để phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ?

Tổ chức Y tế thế giới cho biết có hai con đường chính để bệnh đậu mùa khỉ lây nhiễm lên người, thứ nhất là từ động vật mang virus, thứ hai là từ người nhiễm bệnh.

Trong các đợt bùng phát đậu mùa khỉ trước đây ở Châu Phi, con đường lây nhiễm chính thường là từ động vật sang người. Các loài động vật mang virus MPXV bao gồm khỉ, linh trưởng, sóc dây, sóc cây, chuột và các loài gặm nhấm... Chó nhà sau khi tiếp xúc với các loài động vật hoang dã này cũng có thể mang mầm bệnh và trở thành vật trung gian truyền nhiễm.

Năm 2003, đã có một đứa trẻ ở Mỹ nhiễm đậu mùa khỉ sau khi bị chó nhà cắn. Người ta đã điều tra ra con chó này bị nhiễm virus sau khi tiếp xúc với chuột Gambian, được một cửa hàng động vật ở Texas nhập khẩu từ Châu Phi.

WHO cho biết một người có thể nhiễm virus đậu mùa khỉ sau khi bị động vật nhiễm bệnh cắn, liếm hoặc tiếp xúc trực tiếp với máu, dịch cơ thể từ các tổn thương trên da và niêm mạc của chúng.

Do đó, biện pháp để phòng tránh đậu mùa khỉ lây từ động vật là hạn chế tiếp xúc, nhất là động vật hoang dã khi không có trang thiết bị bảo hộ cá nhân. 

Người dân nên hạn chế đi du lịch tới các đất nước Châu Phi có bệnh đậu mùa khỉ lưu hành trên động vật, bao gồm: Benin, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa Dân chủ Congo, Gabon, Ghana, Bờ Biển Ngà, Liberia, Nigeria, Cộng hòa Congo, Sierra Leone và Nam Sudan.

Khi tiếp xúc với động vật, nhất là động vật hoang dã, mọi người nên sử dụng biện pháp bảo hộ cá nhân, bao gồm quần áo chống nhiễm khuẩn có trùm đầu, găng tay, khẩu trang và kính mắt. Các biện pháp bảo hộ đặc biệt cần thiết trong trường hợp tiếp xúc với động vật ốm hoặc đã chết (bao gồm cả thịt và máu của chúng).

Ở các nước có bệnh lưu hành trên động vật, WHO khuyến cáo người dân cần phải nấu chín kỹ mọi loại thịt hoặc bộ phận của động vật trước khi ăn, đề phòng virus có thể lây nhiễm qua các loài động vật trung gian là thực phẩm của con người.

Trong con đường lây nhiễm thứ hai, hiện đang là con đường lây nhiễm chính của đợt bùng phát đậu mùa khỉ bên ngoài Châu Phi và trên quy mô toàn cầu, Tổ chức Y tế Thế giới cho biết virus Mpox chủ yếu lây nhiễm từ người sang người thông qua tiếp xúc gần gũi.

Các con đường tiếp xúc phổ biến được liệt kê bao gồm:

- Mặt đối mặt (nói chuyện hoặc thở) 

- Da kề da (sờ, chạm hoặc quan hệ tình dục) 

- Truyền miệng (hôn) 

- Miệng kề da (quan hệ tình dục bằng miệng hoặc hôn da) 

- Các giọt hô hấp hoặc khí dung phát tán trong phạm vi hẹp

Điều đó có nghĩa là khi một người khỏe mạnh tiếp xúc với người mang virus đậu mùa khỉ thông qua các con đường trên, họ nhiều khả năng sẽ nhiễm bệnh. Ngoài ra, tiếp xúc gián tiếp với đồ vật mang bệnh phẩm của người nhiễm bệnh như quần áo, ga trải giường, khăn mặt, bàn chải, đồ dùng vệ sinh cá nhân, kim xăm… cũng tạo ra nguy cơ lây nhiễm.

Cơ chế lây nhiễm này được WHO gọi là lây truyền qua vật trung gian (fomite). Bất kể khi nào người bệnh đậu mùa khỉ để lại dịch cơ thể chứa virus của họ trên một bề mặt hoặc vật phẩm, người khỏe mạnh tiếp xúc với dịch này và để dịch đó nhiễm vào niêm mạc, vết loét hoặc vết thương hở thì sẽ tiềm ẩn nguy cơ cao nhiễm bệnh.

Do đó, để phòng tránh đậu mùa khỉ lây nhiễm từ người sang người, các bệnh nhân cần phải được phát hiện sớm, cách ly và điều tra dịch tễ cẩn thận. Cơ quan y tế cần thường xuyên cập nhật thông tin, diễn biến và tình hình dịch bệnh giúp người dân nắm bắt và tự thực hiện các biện pháp phòng bệnh tại địa phương có dịch lưu hành.

Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo người dân tự bảo vệ mình trước virus đậu mùa khỉ bằng cách rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đeo khẩu trang, hạn chế đến vùng có dịch bệnh lưu hành, hạn chế tiếp xúc (đặc biệt là không quan hệ tình dục) với người có triệu chứng nghi ngờ nhiễm đậu mùa khỉ.

Ngoài ra, bạn nên che chắn hoặc băng các vết thương hở xuất hiện trên cơ thể mình, súc miệng nước muối để điều trị vết loét nếu có trong miệng, tránh chạm vào các bề mặt nghi ngờ có mầm bệnh.

Nếu nghi ngờ bản thân nhiễm đậu mùa khỉ hoặc tiếp xúc với người nhiễm bệnh đậu mùa khỉ, người dân cần tự cách ly và liên hệ ngay với cơ quan y tế để được tư vấn, xét nghiệm và điều trị kịp thời.

Tổng hợp