Archaeotherium: Sinh vật khổng lồ mang não của bò sát và máu mủ cá voi

Một nghiên cứu mới được trình bày tại cuộc họp thường niên năm 2025 của Hiệp hội Cổ sinh vật học Động vật có xương sống đang làm dấy lên những tranh luận thú vị trong giới khoa học, khi các nhà cổ sinh vật học phát hiện loài động vật khổng lồ mang tên Archaeotherium, thường được gọi bằng cái tên rùng rợn lợn địa ngục, có khả năng nhai xương mạnh mẽ chẳng thua gì những loài săn mồi dữ tợn nhất thời hiện đại. 

Qua phân tích độ mòn răng, nhóm nghiên cứu nhận thấy những cá thể có kích thước lớn trong họ hàng lợn địa ngục có dấu hiệu nghiền nát các vật liệu cứng, bao gồm cả xương, trong khi những cá thể nhỏ hơn chủ yếu xé thịt hoặc các mô mềm. 

Phát hiện này mở ra góc nhìn mới về chiến lược sinh tồn đa dạng và phức tạp của loài động vật từng thống trị các vùng đất Bắc Mỹ hàng triệu năm trước.

Archaeotherium là một trong những sinh vật cổ đại bí ẩn và đáng sợ nhất từng tồn tại trên lục địa này. Mặc dù được gọi là lợn địa ngục, chúng không thực sự là lợn như ta thấy ngày nay. Với chiều cao có thể ngang bằng con người khi đứng bốn chân và trọng lượng có thể vượt 1.000 kilogram, chúng là những kẻ khổng lồ thực sự của kỷ nguyên đầu Oligocene. 

Lần đầu được khoa học biết đến từ năm 1850, Archaeotherium nhiều năm qua vẫn là chủ đề thu hút sự tò mò của các nhà nghiên cứu về hình thái cơ thể kỳ lạ, hộp sọ đồ sộ và hàm răng sắc mạnh đến đáng ngạc nhiên.

Điều khiến loài này đặc biệt không chỉ nằm ở vẻ ngoài nửa lợn nửa quái thú, mà còn ở mối quan hệ họ hàng bất ngờ của chúng. Dù sở hữu cấu trúc mõm và dáng vẻ gợi nhớ họ nhà lợn, Archaeotherium lại có quan hệ gần gũi hơn với cá voi và hà mã hiện đại. 

Trong cấu trúc cơ thể, phần đầu của chúng chiếm đến 30 phần trăm tổng chiều dài, tạo nên tỷ lệ dị thường nhưng lại ẩn chứa nội lực săn mồi đáng kể. Tuy vậy, bộ não của chúng lại nhỏ hơn nhiều so với những gì người ta tưởng tượng khi nhìn vào chiếc đầu khổng lồ ấy. Theo phân tích, tỷ lệ khối lượng não so với cơ thể của Archaeotherium tương tự loài bò sát, cho thấy chúng không phải nhóm động vật thông minh bậc cao trong thế giới cổ đại.

Trong nhiều thập kỷ, các giả thuyết xoay quanh vai trò sinh thái của Archaeotherium vẫn còn nhiều mơ hồ. Chúng từng được cho là sinh vật ăn tạp với khả năng săn mồi cơ hội, đồng thời cũng có thể là loài phá hoại thảm thực vật giống lợn rừng ngày nay. 

Một số dấu răng tìm thấy trên hóa thạch của Poebrotherium, họ hàng xa của lạc đà cổ đại, đã củng cố nhận định rằng Archaeotherium có thể từng săn và tích trữ xác chết làm nguồn thức ăn dự phòng. Tuy nhiên, phạm vi thức ăn của chúng rộng đến mức nào và sự khác biệt giữa các loài hay kích thước cá thể vẫn là câu hỏi chưa có lời giải.

Nghiên cứu mới của Brynn Wooten, nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Vanderbilt, cùng giáo sư Larisa DeSantis đang mang lại lời giải phần nào cho vấn đề đó. Bằng cách áp dụng kỹ thuật phân tích cấu trúc vi mô trên bề mặt răng, sử dụng quét 3D độ phân giải cao, họ đã so sánh hàng chục mẫu răng Archaeotherium thu thập từ nhiều tiểu bang như Nebraska, South Dakota, Oregon và Colorado. Kết quả cho thấy một sự phân hóa rõ rệt giữa các cá thể nhỏ và lớn trong cùng nhóm động vật này.

Những cá thể có thân hình nhỏ thể hiện kiểu mòn răng tương đồng với loài peccary hiện đại, một nhóm động vật giống lợn sống ở châu Mỹ. Dấu vết này cho thấy chúng chủ yếu xé thức ăn mềm như thịt hoặc mô thực vật mềm. 

Ngược lại, những cá thể khổng lồ lại có độ mòn răng tương tự như các loài ăn xác thối và săn mồi cỡ lớn thời hiện đại như sư tử hay linh cẩu. Kiểu mòn này chỉ xuất hiện khi hàm răng thường xuyên tiếp xúc với vật liệu cực cứng như xương.

Kết quả này đặt ra giả thuyết rằng những cá thể Archaeotherium có kích thước lớn hơn có thể từng tham gia mạnh mẽ vào các hoạt động ăn xác thối, lợi dụng thân hình to lớn để chiếm đoạt xác chết từ các loài săn mồi khác trong hệ sinh thái cổ đại. Khả năng nghiền nát xương cũng cho phép chúng tận dụng tối đa dưỡng chất bên trong, thay vì chỉ dựa vào thịt. 

Một khả năng khác cũng được đặt ra, rằng loài này có thể đã ăn những loại thực vật cứng như củ rễ hay lá cây thân gỗ, tương tự một số loài linh trưởng hiện đại. Trong khi đó, thức ăn của các cá thể nhỏ nhẹ hơn có thể thiên về lá cây mềm hoặc cỏ.

Phân tích răng chỉ cho phép xác định loại vật liệu mà hàm răng tiếp xúc, chứ chưa thể kết luận chính xác loài động vật hoặc thực vật mà Archaeotherium đã ăn. Chính vì vậy, Wooten cho biết nhóm nghiên cứu đang hướng tới sử dụng thêm phương pháp phân tích đồng vị canxi để xác định liệu xương có thực sự là một phần thường xuyên trong chế độ ăn của loài lợn địa ngục hay không. Đây sẽ là bước quan trọng nhằm củng cố kết luận và vẽ nên bức tranh rõ ràng hơn về cuộc sống của những sinh vật khổng lồ này trong hệ động vật Bắc Mỹ hàng chục triệu năm trước.

Những phát hiện sơ bộ này dù chưa được bình duyệt nhưng đã tạo nên nhiều cuộc thảo luận sôi nổi trong cộng đồng khoa học. Nếu được xác nhận, nghiên cứu sẽ không chỉ làm thay đổi cách nhìn về loài lợn địa ngục, mà còn cho thấy hệ sinh thái cổ đại đã đa dạng và phức tạp hơn nhiều so với suy nghĩ trước đây. 

Việc một loài động vật có ngoại hình giống lợn nhưng lại sở hữu hành vi nhai xương tương tự linh cẩu hay sư tử mở ra hướng nghiên cứu mới về mối quan hệ tiến hóa giữa các loài móng guốc cổ đại và các loài thú ăn thịt hiện đại.

Archaeotherium đã tuyệt chủng từ gần 23 triệu năm trước, nhưng dấu tích của chúng vẫn tiếp tục thôi thúc con người tìm hiểu và mở rộng hiểu biết về lịch sử tiến hóa. Những chiếc răng với dấu mòn tí hon, tưởng như vô nghĩa, lại chứa đựng câu chuyện về một trong những loài động vật kỳ bí nhất từng tồn tại. Và có lẽ, ở đâu đó giữa các lớp trầm tích cổ xưa của Bắc Mỹ, những bí mật khác về loài lợn địa ngục vẫn đang chờ được hé lộ.