Người lớn tuổi chia sẻ tin giả nhiều hơn không phải vì thiếu hiểu biết, mà vì...

Các nhà nghiên cứu gọi hiện tượng này là "thiên kiến xác nhận" (confirmation bias) một cơ chế tâm lý phổ biến khiến con người có xu hướng tìm kiếm, ghi nhớ và lan truyền những thông tin củng cố cho niềm tin sẵn có, đồng thời phớt lờ những điều đi ngược lại. Trong bối cảnh mạng xã hội ngày càng cực đoan hóa các quan điểm, thiên kiến này trở thành "ngòi nổ" khiến sự phân cực chính trị ngày một sâu sắc.

Theo nhóm tác giả do Giáo sư Leaf Van Boven thuộc Khoa Tâm lý học và Khoa học thần kinh, Đại học Colorado Boulder, dẫn đầu, người lớn tuổi có xu hướng "tin vào những gì họ muốn tin", bất kể thông tin đó đúng hay sai. "Chúng tôi nhận thấy rằng người lớn tuổi có nhiều khả năng tin và chia sẻ thông tin phù hợp với quan điểm của họ, dù đó là sự thật hay là tin giả," ông nói.

Năm 2022, Van Boven cùng Phó giáo sư Guilherme Ramos của Viện Công nghệ Rochester đã tiến hành một nghiên cứu quy mô lớn tại Brazil và Hoa Kỳ để làm rõ hiện tượng này. Họ tuyển chọn hơn 2.400 người tham gia, từ 18 đến 80 tuổi, và cho họ xem các tiêu đề chính trị khác nhau - trong đó một số đã được các tổ chức kiểm chứng thông tin đánh dấu là sai sự thật.

Những tiêu đề này được thiết kế để gợi phản ứng cảm xúc và thể hiện quan điểm đảng phái, ví dụ như: "Giáo hoàng Francis gây chấn động thế giới khi ủng hộ Donald Trump làm Tổng thống" hay "Bolsonaro muốn cắt giảm 25% lương công chức". Người tham gia được hỏi liệu họ có sẵn sàng chia sẻ các bài này lên mạng xã hội không, và sau đó được kiểm tra xem họ có nhận ra thông tin sai lệch hay không.

Kết quả thật bất ngờ: người lớn tuổi vẫn có khả năng phân biệt tin giả và tin thật tương đương với người trẻ, nghĩa là họ không hề kém nhạy bén hơn. Tuy nhiên, nhóm trên 55 tuổi lại thiên vị mạnh mẽ hơn, họ dễ tin và chia sẻ những thông tin khớp với lập trường chính trị của mình, đồng thời hoài nghi hơn với những gì đi ngược lại niềm tin đó.

Nói cách khác, nếu một người lớn tuổi ủng hộ phe A, họ có xu hướng tin những bài viết ủng hộ phe A dù nội dung sai, nhưng sẽ nhanh chóng bác bỏ các bài ủng hộ phe B, ngay cả khi đó là sự thật. Sự khác biệt trong "tiêu chuẩn đánh giá bằng chứng" này, theo Van Boven, chính là gốc rễ khiến người lớn tuổi dễ trở thành "người truyền tin giả" hơn mà không hề nhận ra.

"Người cao tuổi có xu hướng sử dụng các tiêu chuẩn khác nhau để đánh giá tính xác thực của thông tin, tùy theo việc thông tin đó có củng cố niềm tin của họ hay không", Van Boven giải thích. "Và điều này không chỉ xảy ra ở Mỹ, nó được lặp lại y hệt ở Brazil."

Điều này không có nghĩa là người lớn tuổi "dốt công nghệ" hay "dễ bị lừa" hơn. Thực tế, họ đơn giản là đặt niềm tin quá mạnh vào thế giới quan của mình, và trong một môi trường mạng xã hội đầy tính cực đoan, điều đó dễ dẫn đến việc lan truyền tin sai lệch.

Nghiên cứu này cũng là lời cảnh tỉnh cho tất cả các thế hệ. Thiên kiến xác nhận không phải là đặc quyền của người lớn tuổi, nó tồn tại trong mỗi chúng ta. Nhưng mạng xã hội, với các thuật toán liên tục đề xuất nội dung hợp gu, khiến "buồng vọng âm" ngày càng chật chội hơn. Khi ta chỉ đọc, nghe và chia sẻ những gì mình đồng ý, thế giới quan của ta dần bị bó hẹp lại.

Van Boven cho rằng điều quan trọng là phải học cách giao tiếp vượt qua khác biệt chính trị, thay vì rút vào "vỏ ốc" quan điểm của riêng mình. "Là người nghiên cứu về phân cực, tôi tin rằng việc duy trì đối thoại giữa các nhóm khác biệt là cốt lõi của một nền dân chủ lành mạnh. Chúng ta có thể bất đồng, nhưng vẫn nên trò chuyện và giữ mối quan hệ với những người có tư duy khác," ông nói.

Cuối cùng, nhóm nghiên cứu khuyến nghị rằng mỗi người dùng mạng xã hội nên kiểm tra lại động cơ của mình trước khi nhấn nút chia sẻ. Câu hỏi nên đặt ra không phải là "Tôi có tin điều này không?", mà là "Điều này có thực sự đúng không?". Bởi trong kỷ nguyên của tin giả, đôi khi sự thật không nằm ở chỗ chúng ta muốn tin gì mà ở chỗ chúng ta sẵn sàng nghi ngờ điều mình tin đến đâu.

Nghiên cứu này đã được công bố trên ApaPsycNet, góp thêm một góc nhìn quan trọng vào cách con người, đặc biệt là thế hệ lớn tuổi tương tác với thông tin trong thời đại kỹ thuật số, nơi ranh giới giữa thật và giả đôi khi chỉ cách nhau bằng.. một cú nhấp chuột.