Giải mã "Lisan al Gaib" và lời tiên tri biến nam chính của Dune 2 thành phản diện châm ngòi Thánh chiến vũ trụ

Dune: Part Two (Dune 2) đã mang đến câu chuyện xoáy sâu vào Lisan al Gaib - lời tiên tri về một vị cứu tinh trong truyền thuyết, và có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình phát triển nhân vật Paul Atreides. Phần phim đầu tiên vốn đã mở đường để đưa lời tiên tri này lên màn ảnh lớn, nhưng lại không được khai thác quá chi tiết và phải nhường spotlight cho câu chuyện mâu thuẫn chính trị giữa các gia tộc Atreides, Harkonnen và Corrino.

Vậy lời tiên tri về Lisan al Gaib là gì, và nó có tầm quan trọng thế nào đối với mạch truyện của Dune 2 nói chung và Paul Atreides nói riêng?

Lisan al Gaib được định mệnh lựa chọn là vị cứu tinh của tộc người Fremen

Trong vũ trụ Dune của nhà văn Frank Herbert, Lisan al Gaib ám chỉ vị cứu tinh trong lời tiên tri của văn hóa người Fremen. Cái tên này mang ý nghĩa “The Voice from the Outer World” (tạm dịch: "Tiếng nói đến từ thế giới bên ngoài"). Điều đó cho thấy Lisan al Gaib là một người không thuộc tộc Fremen, nhưng lại có thể cứu giúp họ cũng như cả hành tinh quê nhà Arrakis.

Đối với người Fremen, Lisan al Gaib còn được biết đến với tên gọi Mahdi, mang hàm ý “The One Who Will Lead Us To Paradise” (tạm dịch: Người sẽ dẫn lối chúng ta đến thiên đàng). Nói cách khác, tương tự như rất nhiều tác phẩm khoa học viễn tưởng khác, hiểu một cách đơn giản, Lisan al Gaib có thể xem là “The Chosen One” (người được chọn), với một chút khác biệt về mặt vai trò cũng như ý nghĩa.

Ngoài ra, Lisan al Gaib còn được hiểu theo nghĩa “Giver of Water” (tạm dịch: Người ban nước). Cách hiểu đó lý giải vì sao nhân vật này lại được xem là cứu tinh của tộc Fremen và Arrakis - hành tinh vốn nổi tiếng là cằn cỗi với những sa mạc cát rộng lớn.

Giải mã ý nghĩa lời tiên tri về Lisan al Gaib

Vai trò của Người được chọn trong Dune 2 trở nên khác biệt so với các tác phẩm khoa học viễn tưởng khác chủ yếu là do sự can thiệp của Bene Gesserit. Đây có thể coi là một “hội chị em” với những thành viên giống như phù thủy, có vai trò trợ giúp cho các gia tộc quyền quý trong vũ trụ Dune. Thế nhưng không ai biết rằng Bene Gesserit luôn tin vào sự tồn tại của một thực thể tương lai có tên Kwisatz Haderach - người sở hữu quyền năng "nhìn xuyên thấu không thời gian". Hội chị em bí mật thao túng người nối dõi của các đại gia tộc để chọn lọc gen, nhằm tìm ra Kwisatz Haderach. 

Trong hai phần phim Dune, Paul Atreides chính là “người được chọn”. Trên thực tế, hội Bene Gesserit đã lên kế hoạch suốt 10.000 năm nhằm tạo ra Kwisatz Haderach: đáng lẽ con gái của Jessica sẽ hạ sinh cho Feyd-Rautha Harkonnen một Kwisatz Haderach đầy quyền lực. Tuy nhiên kế hoạch 10.000 năm của Bene Gesserit đổ bể, chỉ vì Jessica quá yêu công tước Leto Atreides mà hạ sinh cho ông một cậu con trai. Hành động này khiến kế hoạch của Bene Gesserit trở nên mông lung, đồng thời đặt dấu hỏi lớn lên định mệnh của Paul Atreides.

Và hành tinh Arrakis khắc nghiệt đã nhào nặn nên một Kwisatz Haderach khác biệt với những gì hội Bene Gesserit mường tượng ra.

Trong nhiều thập kỷ, Bene Gesserit đã gieo rắc vào tư tưởng người Fremen những suy nghĩ, lý tưởng về một đấng cứu thế mang tên Lisan al Gaib, với mục đích mở ra lối thoát cho bất cứ chị em Bene Gesserit nào gặp nạn tại miền cát này. 

Tuy nhiên, việc Lisan al Gaib và Kwisatz Haderach trở thành một hoàn toàn nằm ngoài dự kiến của hội Bene Gesserit. Chính Jessica đã cùng lúc lợi dùng tiềm năng tiên tri nơi Paul, đồng thời thao túng người Fremen bằng truyền thuyết Lisan al Gaib để đưa Paul lên nắm quyền lực.

Theo góc nhìn của người Fremen, đấng cứu thế của họ sẽ mang rất nhiều đặc điểm nhận dạng để chứng minh bản thân là “hàng thật”. Đầu tiên, Lisan al Gaib là một người ngoại đạo, sở hữu sức mạnh của The Voice (khả năng sai khiến người khác bằng giọng nói) - cả 2 điều kiện mà Paul đều có thể đáp ứng. 

Thứ hai, Lisan al Gaib là người có thể dễ dàng thích nghi và hòa nhập với người Fremen và kiểm soát được sức mạnh sa mạc tại Arrakis. Phần lớn thời lượng đầu phim đã mang đến câu chuyện về hành trình hòa nhập với người Fremen của Paul, qua đó dần trở thành Lisan al Gaib trong truyền thuyết bất chấp những mâu thuẫn nội tâm. Paul cảm thấy ghê tởm khi biết mình là sản phẩm của một kế hoạch lai tạo diễn ra suốt hàng thiên niên kỷ, nhưng phải đành lòng nắm lấy quyền lực để trả thù cho cha, cho gia tộc, và để kiểm soát những ảo cảnh hiện hữu mỗi khi cậu nhìn trước tương lai.

Những thay đổi so với nguyên tác

Mặc dù bám khá sát với nguyên tác của nhà văn Frank Herbert, thế nhưng cũng giống như nhiều tác phẩm chuyển thể khác, Dune dưới góc nhìn của đạo diễn Denis Villeneuve cũng mang đến một số khác biệt về lời tiên tri Lisan al Gaib, chủ yếu đến từ những chi tiết liên quan đến Chani. Trong phân đoạn giữa phim, Chani đã hé lộ danh xưng Fremen của mình là Sihaya, mang ý nghĩa mùa xuân sa mạc và có kết nối với lời tiên tri mà cô vốn không tin.

Dune 2 đã lý giải rõ hơn điều này thông qua chi tiết Paul uống một loại chất độc có tên Nước sự sống (Water of Life), lấy được từ sâu cát trong thế giới Dune. Sau khi Paul rơi vào hôn mê, nước mắt của Chani - nước mắt của mùa xuân sa mạc, có thể trung hòa với loại nước này và giúp anh tỉnh lại. Chính vì vậy, Chani là một mắt xích quan trọng trong hành trình biến Paul thành Lisan al Gaib - một cú twist không có trong cuốn tiểu thuyết Dune của Herbert.

Một thay đổi nhỏ khác liên quan đến Lisan al Gaib liên quan đến các thành viên trong cộng đồng Fremen Sietch của Paul. Trong phiên bản điện ảnh, rất nhiều người Fremen tại phương Bắc của Arrakis không tin vào lời tiên tri Lisan al Gaib. Dune 2 đã khắc họa hình ảnh họ là những người trẻ tuổi của Sietch, trong khi những thành viên lớn tuổi hơn như Silgar thì lại có đức tin ngược lại hoàn toàn.

Paul Atreides có thực sự là người được chọn của định mệnh hay không?

Việc Paul trở thành Lisan al Gaib theo cái cách được thể hiện trong Dune 2 không khỏi khiến khán giả đặt ra nghi vấn liệu nhân vật này có thực sự là người được định mệnh lựa chọn hay không. Mặc dù hành trình của Paul trong cả 2 phần phim đều dẫn dắt tới viễn cảnh này, nhưng về mặt lý thuyết thì anh không phải là vị cứu tinh của Fremen. Dune 1 đã ám chỉ rằng bất cứ ai cũng có thể trở thành Lisan al Gaib, Paul chỉ là kẻ ... gặp thời.

Paul không được định sẵn sẽ trở thành Lisan al Gaib, nhưng anh lại đi trên con đường mà bản thân không thể tránh khỏi vai trò này. Anh từng tỏ ra phân vân, đấu tranh tư tưởng khi nghĩ đến viễn cảnh Thánh chiến vũ trụ sẽ nổ ra nếu anh trở thành đấng cứu thế của người Fremen. Dẫu vậy, đến những giây phút cuối phim, Paul đã hoàn toàn lựa chọn con đường trở thành Kwisatz Haderach và hoàn thành lời tiên tri định mệnh.