Hãy tìm hiểu thật kỹ, bạn sẽ thấy "ung thư" của ngày hôm nay không còn giống như nửa thế kỷ trước

Trong phần mở đầu bộ phim 50/50 (Hên xui -2011), Adam Lerner tới gặp bác sĩ và nhận chẩn đoán neurofibrosarcoma, một dạng u mô thần kinh cột sống. Chàng trai 27 tuổi ngồi trong phòng khám, trong khi vị bác sĩ liên tục mô tả với anh căn bệnh bằng các thuật ngữ chuyên môn.

Dĩ nhiên, Adam không thê hiểu chúng có nghĩa là gì. Cho đến khi bác sĩ buộc phải nói ra từ “ung thư”, bạn sẽ thấy màn hình khi đó mờ đi, lời của vị bác sĩ bị át bởi một tiếng rít the thé như tiếng còi.

Đó chỉ là một cảnh trong phim, nhưng thực tế cũng có không ít người đã phải trải qua cảm giác tương tự trong cuộc sống. "Ung thư" vẫn luôn là một trong những từ đáng sợ nhất, mà bạn phải nghe thấy trong phòng khám.

Nếu vẫn còn may mắn, ít ra bạn cũng biết một vài người xung quanh mình đã trải qua cái cảm giác tương tự của Adam. Nói “bạn vẫn còn may mắn”, là bởi, gần như 40% tất cả mọi người đều sẽ phải nhận chẩn đoán ung thư một lần trong đời.

Phản ứng của Adam Lerner (Joseph Gordon Levitt) trong phim 50/50, khi anh nhận chẩn đoán ung thư

Câu chuyện của mỗi bệnh nhân ung thư trên hành tinh này đều có phần khác nhau, và không phải lúc nào nó cũng kết thúc một cách có hậu. Tuy nhiên, qua nhiều thập kỷ chiến đấu, nghiên cứu và tích lũy kinh nghiệm với ung thư, đây là thời điểm mà con người có nhiều cơ hội hơn bao giờ hết để đối mặt với nó.

Ngay vào lúc mà bạn đang đọc bài viết này, có thể đâu đó trên thế giới, những bước tiến bộ lớn đã xuất hiện trong ung thư học. Hầu như đều đặn mỗi khi bạn thức dậy, một bài báo khoa học về ung thư lại ra đời. Nó đóng góp thêm vào kho tàng tri thức mà chúng ta dùng để hiểu, phát hiện và điều trị ung thư.

Thật khó để cảm nhận và hòa mình vào dòng chảy tri thức này, nếu bạn chưa hình dung được ý nghĩa của “ung thư” đã thay đổi thế nào sau vài thập kỷ. Khác với suy nghĩ và quan niệm của chúng ta, ung thư trong con mắt của các bác sĩ và nhà khoa học bây giờ là gì, làm thế nào để chẩn đoán và điều trị nó?

1. Chúng ta từng nghĩ ung thư là một bệnh - giờ hóa ra không phải

Ung thư có cả hàng trăm loại khác nhau

“Quay trở lại những năm 1970, chúng ta đã từng nghĩ rằng nếu ung thư được phát hiện sớm, nó là thứ có thể chữa được. Bây giờ, loài người đã phải trưởng thành hơn trong việc nhận thức về ung thư”, Len Litchenfeld, phó chủ tịch Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ cho biết.

“Công nghệ đã cho phép chúng ta tìm ra nhiều loại ung thư khác nhau, hơn những gì chúng ta đã từng làm trong quá khứ. Nhận thức của chúng ta về ung thư là gì và nó tiến triển như thế nào cũng đang được nâng lên”.

Ung thư không phải là một căn bệnh đơn lẻ - nó thực sự là hàng trăm bệnh. Những căn bệnh đó không hề có điểm chung nào cả, ngoại trừ việc chúng đều được gây ra bởi những đột biến di truyền, khiến cho việc tế bào sinh ra rồi chết đi một cách bình thường giờ lại không thế nữa. Các tế bào cãi lại định mệnh của chúng, sinh ra nhưng không bao giờ chết đi để tạo thành những khối u.

2. Trong cơ thể lúc nào cũng có tế bào ung thư

Tế bào ung thư luôn tồn tại trong cơ thể, chỉ khi hệ miễn dịch thất bại trong kiểm soát chúng, bạn mới mắc bệnh

Khi mà mọi người nghĩ về ung thư, họ tưởng tượng ra một tình huống chẳng khác gì anh chàng Adam: Đó là một ngày hết sức bình thường, bạn đến bệnh viện để chữa một triệu chứng tưởng chừng rất bình thường. Đột nhiên, giọng bác sĩ trầm xuống và ông ta nói rằng bạn mắc ung thư. Nó là một thứ gì đó không thể tin được, ung thư từ trên trời rơi xuống?

Nhưng trong những năm gần đầy, các bác sĩ đã biết được rằng ung thư là một điều hiển nhiên. Các tế bào ung thư vẫn luôn hiện diện trong cơ thể mỗi chúng ta, mọi lúc. Chỉ có điều hệ miễn dịch đã kiểm soát và sửa chữa những sai hỏng ấy, cho đến khi các tế bào ung thư trở nên áp đảo lại, nó trở thành một căn bệnh.

“Hầu hết mọi người đều đã quá quen thuộc với tin ai đó mắc ung thư, bạn bè người thân hay đồng nghiệp. Nhưng không phải tất cả các trường hợp tế bào ung thư đều dẫn đến một căn bệnh đe dọa tính mạng”, Litchenfeld nói. Một số loại ung thư phát triển chậm và không bao giờ trở thành một vấn đề, một số khác thì tiến triển nhanh và cần phải điều trị lập tức. “Có cả một danh sách dài các khả năng”, ông nói.

3. Đâu phải ung thư ngày càng phổ biến như mọi người nghĩ

Tỷ lệ ung thư thậm chí đã giảm, nhưng tại sao ngày càng nhiều người mắc ung thư?

Kể từ khi ngày càng có nhiều người phải nhận chẩn đoán ung thư, mọi người sẽ cho rằng ung thư bây giờ đã trở nên phổ biến hơn so với trong quá khứ. Nhưng niềm tin đó không thực sự đúng. “Ung thư có vẻ trở nên phổ biến hơn, nhưng đó là vì chúng ta đã phát hiện được nhiều trường hợp ung thư ở người lớn tuổi hơn”, Litchenfeld giải thích.

Bây giờ, mọi người đều sống thọ hơn, có nghĩa là chúng ta đều có tỷ lệ lớn hơn phát triển các bệnh liên quan đến lão hóa, ung thư lại là một trong số đó. Trong thực tế, tuổi tác là một trong những yếu tố lớn nhất ảnh hưởng đến khả năng phát triển ung thư.

“Chắc chắn, mọi người bây giờ đều sống tới 80, 90 tuổi. Bởi vậy, cũng dễ hiểu khi chúng ta phát hiện ra nhiều trường hợp ung thư hơn. Nhưng đó chỉ là trên số đếm, điều quan trọng là phải nhìn vào tỷ lệ”, Litchenfeld nói.

Một cuộc khảo sát được thực hiện bởi Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ, tỷ lệ người dân Mỹ mắc ung thư thậm chí đã giảm trong giai đoạn 1975-2011. Tỷ lệ tử vong vì ung thư còn giảm mạnh hơn nữa. Những kết quả ấy không chỉ ra chúng ta đã chiến thắng cuộc chiến với ung thư, nhưng chắc chắn chúng ta đang trên đường tới đó.

Thành công trong chiến dịch chống thuốc lá, tỷ lệ ung thư đã giảm

Có rất nhiều lý do giải thích tại sao tỷ lệ tử vong do ung thư lại giảm. Hiểu biết rõ ràng của chúng ta về ung thư đã giúp cả việc phòng chống và chữa trị hiệu quả hơn. Nhưng một điều đóng góp lớn nhất vào việc giảm tỷ lệ tử vong là cả thế giới đang chống lại thuốc lá, nguyên nhân hàng đầu gây ra ung thư.

Bắt đầu từ những năm 1950, lần đầu tiên các nhà khoa học chứng minh được thuốc lá gây ung thư. Sau một thời gian, các chiến dịch truyền thông đã thuyết phục được công chúng từ bỏ thuốc lá, như một biện pháp để phòng ngừa những điều tồi tệ xảy ra với sức khỏe của chính họ.

Mặc dù ngày nay có khá nhiều thông tin lệch lạc khi nói về việc phòng ung thư, chẳng hạn như uống cà phê có thể gây ung thư tuyến tụy hay làm giảm khả năng nó xảy ra - chưa biết. Thế nhưng, các bác sĩ đều có những luận điểm chung khi khuyến cáo chúng ta: “Có rất ít thứ được gọi là phép lạ [để phòng chống và chữa trị ung thư] trên đời. Những gì chúng ta biết là không hút thuốc, giảm cân, vận động nhiều hơn- chúng là phép lạ, nhưng sẽ đòi hỏi nhiều nỗ lực để thực hiện”, Litchenfeld nói.

4. Ngày càng có nhiều phương pháp chữa trị hiệu quả hơn

Liệu pháp miễn dịch đang bắt đầu một kỷ nguyên mới ngay lúc này

Trong những thập kỷ 60 và 70, bởi những kiến thức trong phòng chống ung thư chưa được hiểu rõ, các bác sĩ chỉ tập trung vào việc điều trị nó. Rất nhiều phương pháp điều trị ung thư đã từng được cho là cơ hội. Hóa trị và xạ trị đã từng được hi vọng là biện pháp để tiêu diệt toàn bộ các tế bào ung thư trong cơ thể.

Nhưng đến giữa những năm 1970, các nhà nghiên cứu phát hiện gen là thứ đã gây ra ung thư. Gen kiểm soát sự sinh ra và chết đi của tế bào, nếu nó bị đột biến, các khối u sẽ hình thành. Phát hiện này đã làm rung chuyển ngành ung thư học, dẫn đến những hiểu biết mới về sự ảnh hưởng của môi trường và lối sống lên các đột biến gen gây ung thư.

“Kết quả của những nghiên cứu trong thập niên 70, chúng ta đã có một sự hiểu biết sâu sắc hơn về những bất thường trong di truyền, hệ thống mã hóa bên trong, thứ quyết định một tế bào là tế bào ung thư. Điều đó cho phép chúng ta nhắm vào những mục tiêu cụ thể, để khám phá ra những phương pháp điều trị mới”, Litchenfeld nói.

Tất cả những điều này dẫn đến việc ngày càng có nhiều phương pháp điều trị ung thư tốt hơn. Và một kỷ nguyên các phương pháp điều trị mới hơn nữa lại đang bắt đầu ngay lúc này. Các nhà nghiên cứu đang tìm cách khai thác hệ thống miễn dịch của cơ thể để chống lại tế bào ung thư ngay từ bên trong. Nó được gọi là liệu pháp miễn dịch.

Bên cạnh đó, với với việc giải trình tự gen ngày càng trở nên rẻ hơn, các bác sĩ có thể sử dụng công nghệ gen để nhắm, các phương pháp điều trị ung thư, đến những mục tiêu chính xác hơn. Nó được gọi là cá nhân hóa điều trị y tế.

5. Tầm soát và phát hiện sớm ung thư không phải lúc nào cũng tốt

Đôi khi chúng có tác dụng phụ

“Mọi người nghĩ rằng phát hiện sớm ung thư luôn dẫn đến những kết quả tốt hơn cho người bệnh. Nhưng trong một số trường hợp, điều này là không chắc chắn”, William Dahut, Phó giám đốc Khoa học của Trung tâm Nghiên cứu ung thư quốc gia Hoa Kỳ cho biết.

Nếu một trường hợp mắc ung thư mà sức khỏe của họ chưa bị ảnh hưởng nhiều lắm, việc điều trị quá mạnh có thể dẫn đến các loại ung thư thứ cấp, khiến sức khỏe bệnh nhân giảm sút hơn nữa. Xạ trị quá nhiều, chẳng hạn như trường hợp ung thư vú, có thể đưa người bệnh vào rủi ro nhiễm xạ.

“Phát hiện sớm có thể dẫn đến những tác dụng phụ của việc điều trị, chứ nó không luôn luôn mang lại lợi ích cho người bệnh. Bạn đã từng nghe rất nhiều về việc sàng lọc ung thư, đôi khi nó cũng đem lại lợi ích đáng kể. Thế nhưng, đôi khi ung thư phát triển giữa các lần sàng lọc lại là thứ nguy hiểm nhất. Nó nguy hiểm hơn cả thứ ung thư các bác sĩ phát hiện được nhờ sàng lọc”, Dahut nói.

Cho nên, sau nhiều năm đưa ra các chính sách và khuyến cáo người dân sàng lọc tầm soát ung thư thường xuyên, một số bác sĩ và quan chức y tế bây giờ đã bắt đầu giảm tần xuất sàng lọc tầm soát đối với một số loại ung thư.

6. Hiện tại và tương lai

Bây giờ là thời điểm mà con người có nhiều cơ hội hơn bao giờ hết

Bây giờ nhìn lại, những tiến bộ đáng kể trong khoa học ung thư không có nghĩa là chúng ta đã trả lời hết được tất cả các câu hỏi về nó. Dahut cho biết khi các nhà khoa học càng nhìn sâu hơn vào các gen đằng sau bệnh ung thư, chúng ta càng nhận ra rằng nó quá phức tạp.

“Trước đây chúng ta nghĩ rằng bệnh nhân ung thư có một đột biến dị thường, và hy vọng rằng có thể phát hiện và sử dụng chúng trong việc nhắm đích điều trị. Nhưng thực tế tại thời điểm này, nó phức tạp hơn những gì chúng ta nghĩ”, Dahut nói.

Các khối u thường do nhiều đột biến thúc đẩy cùng lúc, mà hình thành và phát triển. Và ngay cả khi bác sĩ có thể xác định đúng các đột biến, chưa có nhiều loại thuốc hiện hành nhắm trúng đích, thậm chí khó hơn nữa là nhắm vào nhiều mục tiêu cùng lúc.

Tuy nhiên, các nhà khoa học và bác sĩ vẫn lạc quan về tương lai, khi các nghiên cứu vẫn đang tiếp tục được tiến hành khắp nơi trên thế giới. Ví dụ bây giờ, họ đang tìm kiếm những cách thức mới để cảnh báo cho người dân về nguy cơ ung thư.

Giả sử, một người được phát hiện với một số đột biến di truyền, các bác sĩ có thể nói chuyện với họ về một nguy cơ cao như thế nào ung thư sẽ phát triển từ đó. Và nếu được sự đồng ý của người bệnh, các bác sĩ sẽ làm hết sức mình để ngăn chặn khối u trước khi nó hình thành.

Kho dữ liệu về bệnh nhân càng được củng cố, các bác sĩ sẽ càng nắm bắt tốt hơn, về cách các đột biến tương tác với nhau và gây bệnh. Họ sẽ biết làm thế nào để ung thư bớt hung hăng hơn, hoặc thậm chí là điều trị dứt điểm. Mục tiêu trong những năm tới là tìm ra cách kết hợp liệu pháp miễn dịch với các phương pháp nhắm mục tiêu như vậy. Dahut nói: “Đây là một thời điểm vô cùng thú vị trong lĩnh vực điều trị ung thư”.

Những bước tiến lớn nhất sẽ được trông đợi vào việc cải thiện chất lượng cuộc sống bệnh nhân

Về phía Litchenfeld, ông ít chắc chắn hơn về một phương pháp điều trị ung thư đột phá sẽ được áp dụng cho bệnh nhân trong tương lai gần, đặc biệt là một phương pháp có giá cả phải chăng. Đối với ông, những bước tiến lớn nhất sẽ được trông đợi, từ việc cải thiện chất lượng cuộc sống của những bệnh nhân hiện tại.

Chúng ta cần chắc chắn rằng những bệnh nhân ung thư đều nhận được sự chăm sóc y tế tốt nhất, và nhờ vậy, họ sẽ có một chất lượng cuộc sống như người bình thường. Sẽ không có chuyện ai đó không có tiền hay phải bán gia tài vì chữa trị ung thư.

Bên cạnh đó, chữa trị ung thư thì luôn phải làm bệnh thuyên giảm, chứ không được gây ra ung thư thứ cấp. “Không phải chỉ trông đợi vào khoa học, mà đó còn là cách chúng ta chăm sóc cho bệnh nhân và gia đình họ”, Lichenfeld nói.

Suy cho cùng, tới ngày hôm nay, văn hóa về ung thư đã thay đổi. Nó không còn phải nhận sự kì thị chết người nữa, bởi một chẩn đoán bây giờ không có nghĩa là một bản án tử. Với những tiến bộ trong khoa học về ung thư, có một điều chắc chắn rằng: tỷ lệ sống trên 10 năm của người bệnh sẽ còn tiếp tục được nâng cao hơn nữa.

Việc điều trị, phòng ngừa ung thư đang được cải thiện dần mỗi sáng bạn thức dậy. Để có được những điều này và niềm hy vọng về tương lai, chúng ta phải gửi lời cảm ơn tới các bác sĩ và nhà khoa học, bởi họ đều đang làm việc một cách không ngừng nghỉ, trong cuộc chiến với ung thư. Một ngày nào đó, một trong số họ sẽ trở thành người anh hùng giúp chúng ta chiến thắng căn bệnh quái ác này.

Tham khảo Popsci