Hộp sọ 1 triệu năm tuổi hé lộ manh mối về nguồn gốc của người Neanderthal, người Denisova và cả con người

Một hộp sọ người cổ đại có niên đại khoảng 1 triệu năm, được khai quật tại Trung Quốc và phục chế bằng công nghệ hiện đại, đang mang đến những manh mối quý giá về sự hình thành và phân tách của các nhóm người cổ xưa như Neanderthal, Denisova và Homo sapiens.

Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí Science ngày 25/9 đã làm dấy lên những cuộc thảo luận sôi nổi trong giới cổ nhân chủng học về quá trình tiến hóa nhanh chóng và phức tạp của loài người.

Hộp sọ được biết đến với tên gọi Yunxian Skull No. 2 , được tìm thấy từ năm 1990 tại một địa điểm khảo cổ ở tỉnh Hồ Bắc, miền trung Trung Quốc. Ban đầu, nhiều nhà khoa học cho rằng đây là di vật của Homo erectus, tổ tiên lâu đời và phổ biến của loài người.

Tuy nhiên, phân tích mới bằng phương pháp chụp cắt lớp vi tính (CT scan) đã mang đến một góc nhìn khác hẳn. Khi tái tạo kỹ thuật số, các nhà nghiên cứu phát hiện hộp sọ có sự pha trộn độc đáo giữa nhiều đặc điểm giải phẫu: dung tích não lớn, hộp sọ trước dài và phẳng, cùng khoảng cách hốc mắt hẹp.

Những dấu hiệu này cho thấy Yunxian Skull No. 2 có mối liên hệ gần gũi hơn với nhóm người Denisova bí ẩn và cả hộp sọ "Người Rồng" từng gây tiếng vang khi được phát hiện ở đông bắc Trung Quốc năm 2021.

Điều này gợi ý rằng có thể đã tồn tại một "dòng dõi người Rồng" - Homo sauria - có quan hệ chặt chẽ với Denisova, tồn tại song song cùng với Neanderthal và Homo sapiens trong hơn một triệu năm.

Chris Stringer, nhà cổ nhân chủng học tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên London, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết: " Chúng tôi nhận thấy rằng dòng dõi Neanderthal có thể đã tách ra từ tổ tiên chung vào khoảng 1,38 triệu năm trước, Homo sauria khoảng 1,2 triệu năm trước, còn Homo sapiens khoảng 1,02 triệu năm trước".

Kết quả này được củng cố bằng phân tích so sánh 57 hộp sọ hóa thạch từ nhiều khu vực khác nhau. Đáng chú ý, bằng chứng lâu đời nhất về Homo sapiens được xác định ở Jebel Irhoud, Maroc, có niên đại khoảng 300.000 năm.

Việc ba dòng dõi chính - Neanderthal, Denisova/Homo sauria, và Homo sapiens phân kỳ trong khoảng thời gian khá ngắn cho thấy loài người cổ đại đã trải qua giai đoạn đa dạng hóa nhanh chóng và phức tạp hơn nhiều so với những gì các nhà khoa học từng hình dung.

Tuy nhiên, câu hỏi lớn vẫn là: điều gì đã thúc đẩy sự phân tách và phát triển độc lập của những nhóm người này? Ni Xijun, nhà cổ nhân chủng học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, giải thích rằng có thể nguyên nhân nằm ở lối sống thành từng nhóm nhỏ, biệt lập và phải thích nghi với nhiều môi trường khác nhau.

Trong kỷ băng hà, khi khí hậu thay đổi khắc nghiệt, việc phân tán và cô lập địa lý đã khiến các quần thể người cổ tiến hóa theo những hướng riêng biệt.

Khám phá này cũng có ý nghĩa đặc biệt trong việc hiểu rõ hơn về sự phức tạp của cây tiến hóa loài người. Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học thường mô tả hành trình tiến hóa của con người theo mô hình tuyến tính: từ Homo erectus đến Neanderthal rồi Homo sapiens. Nhưng các bằng chứng mới ngày càng cho thấy đó là một "cây rậm rạp" với nhiều nhánh song song, đan xen và thậm chí lai ghép với nhau.

Thực tế, nghiên cứu di truyền những năm gần đây đã chứng minh Homo sapiens từng lai với Neanderthal và Denisova, để lại dấu vết DNA trong cơ thể con người hiện đại.

Việc phục dựng hộp sọ Yunxian Skull No. 2 không chỉ giúp xác định một dòng dõi người cổ mới có thể đã từng sinh sống tại Đông Á, mà còn mở rộng phạm vi địa lý của các nghiên cứu nhân loại học.

Nếu như châu Phi từ lâu được coi là "cái nôi" duy nhất của loài người, thì các bằng chứng tại châu Á (bao gồm cả hộp sọ này) lại cho thấy nơi đây cũng là một trung tâm quan trọng của sự tiến hóa. Điều này góp phần bổ sung một mảnh ghép quan trọng cho bức tranh nguồn gốc của Homo sapiens.

Giới khoa học đánh giá cao nghiên cứu mới vì nó không chỉ làm sáng tỏ vai trò của các quần thể người nguyên thủy ở châu Á mà còn cho thấy sự cần thiết phải tái xem xét lại nhiều giả thuyết cũ. Việc sử dụng công nghệ hiện đại như chụp CT và dựng mô hình 3D cũng chứng minh rằng, ngay cả những mẫu vật đã bị biến dạng trong quá trình hóa thạch vẫn có thể cung cấp dữ liệu quý giá nếu được phân tích đúng cách.

Nhiều chuyên gia cho rằng, trong tương lai, việc kết hợp dữ liệu di truyền từ các hóa thạch được khai quật với các phân tích hình thái sẽ giúp xác định rõ ràng hơn vị trí của “dòng dõi người Rồng” trong cây tiến hóa loài người.

Nếu tìm thấy DNA cổ trong các mẫu vật tương tự, chúng ta có thể biết chính xác liệu Homo sauria có thực sự là họ hàng gần của Denisova hay là một nhóm hoàn toàn riêng biệt đã biến mất cùng thời với họ.

Khám phá từ hộp sọ 1 triệu năm tuổi này cho thấy tiến hóa loài người không hề đơn giản mà là một câu chuyện dài với nhiều ngã rẽ bất ngờ. Mỗi phát hiện mới giống như một mảnh ghép, từng bước hé mở bức tranh toàn cảnh về cách con người ngày nay đã hình thành. Và dường như, những gì chúng ta biết mới chỉ là phần nổi của tảng băng chìm.