Trái Đất 250 triệu năm nữa: Siêu lục địa mới có thể biến hành tinh xanh thành 'ngõ cụt' cho động vật có vú

Bạn có thể tưởng tượng được không, trong vòng 250 triệu năm tới, Trái Đất có thể trở thành một "ngõ cụt" nơi động vật có vú không thể tồn tại? Đây không phải là một lời tiên đoán mang tính viễn tưởng, mà là kết quả nghiên cứu được thực hiện bởi nhóm khoa học do nhà địa chất Alexander Farnsworth dẫn đầu tại Đại học Bristol (Anh).

Công trình vừa được công bố trên tạp chí Nature Geoscience ngày 25/9/2023 đã làm dấy lên lo ngại sâu sắc: các hiện tượng khí hậu cực đoan có thể đưa toàn bộ động vật có vú trên cạn đến bờ vực tuyệt chủng trong quá trình hình thành siêu lục địa tiếp theo.

Để đi đến kết luận gây sốc này, các nhà khoa học đã đưa dữ liệu về kiến tạo mảng và mô hình khí hậu vào siêu máy tính, mô phỏng 250 triệu năm trong tương lai. Kết quả cho thấy tất cả các lục địa sẽ hợp nhất thành một khối đất khổng lồ, mang tên Pangaea Ultima, có hình dạng tương tự một chiếc bánh donut khổng lồ: phần lõi là tàn dư của Đại Tây Dương, bao quanh là Thái Bình Dương.

Trên thực tế, khoảng 250 triệu năm trước, siêu lục địa Pangaea đã từng gây ra một cuộc đại tuyệt chủng xóa sổ 96% sinh vật biển và 70% động vật có xương sống trên cạn. Kịch bản tương tự hoàn toàn có thể lặp lại, khi các mô hình cho thấy phạm vi sinh sống của động vật có vú sẽ chỉ còn khoảng 8% so với hiện tại, gần như đồng nghĩa với tuyệt chủng.

Nguyên nhân của kịch bản này bắt nguồn từ quá trình dịch chuyển của sáu mảng kiến tạo chính, vốn chỉ khoảng 5-6 cm mỗi năm nhưng lại tạo nên sự thay đổi khổng lồ theo thời gian. Khi các lục địa va chạm, phần đất liền nằm sâu trong nội địa sẽ trở nên khô hạn, khó tiếp cận hơi ẩm từ biển. Nhiệt độ bầu ướt (chỉ số đo nhiệt độ khi không khí bão hòa độ ẩm) trong mô phỏng đã vượt quá 40°C.

Điều này đồng nghĩa mồ hôi con người cũng như các loài động vật có vú khác không thể bốc hơi để tản nhiệt, dẫn đến nguy cơ say nắng và tử vong. Những vùng nội địa trên Pangaea Ultima được dự đoán sẽ biến thành "lò hấp khổng lồ", nơi nhiệt độ có thể duy trì ở mức trên 40°C, thậm chí 50°C.

Các vùng ven biển tưởng chừng có lợi thế cũng không thoát khỏi tình trạng khắc nghiệt. Sự va chạm mảng kiến tạo sẽ kích thích các đợt phun trào núi lửa liên tục, bơm lượng lớn khí CO₂ vào khí quyển, làm gia tăng hiệu ứng nhà kính.

Kết hợp với sự gia tăng độ sáng mặt trời thêm khoảng 10% trong 250 triệu năm tới, Trái Đất có thể nóng thêm 6°C so với hiện nay. Khi ấy, mức nhiệt 50°C sẽ trở thành điều bình thường, đẩy nhiều hệ sinh thái đến bờ vực sụp đổ. Nguồn nước khan hiếm, thảm thực vật héo úa, chuỗi thức ăn tan rã, và con đường di cư của động vật có vú gần như bị chặn lại hoàn toàn.

Những mô tả này nghe như một kịch bản viễn tưởng, nhưng thực chất lại phản ánh rất rõ thực trạng mà Trái Đất đang phải đối mặt. Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc từng công bố vào tháng 11/2022 rằng thế giới đang bước vào cuộc đại tuyệt chủng lần thứ sáu, phần lớn do hoạt động của con người.

Từ nạn phá rừng, rác thải nhựa đại dương đến khí thải nhà kính, tất cả đều góp phần làm Trái Đất nóng lên. Chỉ trong vài năm gần đây, hàng loạt thảm họa đã liên tiếp diễn ra: châu Âu ghi nhận hàng nghìn ca tử vong do nắng nóng năm 2023, cháy rừng dữ dội thiêu rụi nhiều vùng ở Úc năm 2024, và mùa hè 2025 ở Ấn Độ chứng kiến nhiệt độ vượt quá 50°C khiến hệ thống y tế quá tải.

Trong một cuộc phỏng vấn, Farnsworth nhấn mạnh: "Nắng nóng cực đoan đã đe dọa tính mạng con người ngay trong hiện tại. Hãy tưởng tượng điều gì sẽ xảy ra khi kịch bản này được phóng đại gấp nhiều lần trong 250 triệu năm nữa".

Ông đồng thời nhắc nhở rằng Trái Đất không chỉ là ngôi nhà của con người, mà còn của mọi loài động vật khác. Sau hàng triệu năm tiến hóa, từ chỗ trú ngụ trong hang động đến việc xây dựng thành phố và bay vào không gian, con người lại đang hủy hoại chính nền tảng sự sống của mình.

Dù mô hình không đưa ra ngày tháng chính xác cho sự tuyệt chủng, nó là một lời cảnh báo rõ ràng. Nhiệt độ trung bình toàn cầu năm 2023 đã cao hơn 1,45°C so với thời kỳ tiền công nghiệp, biến đây thành năm nóng nhất từng được ghi nhận. Nếu xu hướng phát thải và khai thác tài nguyên không thay đổi, kịch bản về một "ngõ cụt" cho động vật có vú hoàn toàn có thể trở thành hiện thực, dù còn rất xa trong thang thời gian địa chất.

Trái Đất vẫn còn cơ hội. Lời cảnh báo từ các mô hình siêu máy tính không phải để gieo rắc bi quan, mà để nhắc nhở rằng hành động cần được thực hiện ngay từ hôm nay. Giảm thiểu rác thải nhựa, sử dụng năng lượng hiệu quả, hạn chế phương tiện cá nhân và thúc đẩy phát triển bền vững là những việc làm thiết thực mà mỗi cá nhân có thể bắt đầu. Đồng thời, chính phủ và doanh nghiệp cần mạnh mẽ hơn trong việc giảm phát thải và bảo vệ hệ sinh thái.

Nếu không, viễn cảnh Trái Đất biến thành một "lò hấp khổng lồ" như mô phỏng của Farnsworth và cộng sự sẽ không chỉ là một kịch bản xa vời của 250 triệu năm nữa, mà có thể sẽ đến sớm hơn nhiều so với những gì chúng ta tưởng tượng.