Làm điều chưa đất nước nào dám làm, quốc gia vùng sừng châu Phi chính thức "cấm cửa" xe xăng: Kết quả là "thắng lợi kép" khiến nhiều nước phát triển ngưỡng mộ

Những hàng dài xe ô tô đang nối đuôi nhau chờ đổ xăng tại thủ đô Addis Ababa của Ethiopia. Trong những ngày gần đây, thiếu hụt nhiên liệu và giá cả tăng vọt khiến các trạm xăng trở thành “điểm nóng” đối với giới tài xế. Tuy nhiên, các tài xế xe điện như anh Mikial Belayneh lại chẳng màng tới chuyện này.

Belayneh nói với CNN: "Tôi không còn phải xếp hàng mua xăng nữa". Sở hữu chiếc xe điện (EV) phổ biến ở Ethiopia là Toyota bZ4X nhập khẩu, anh cho biết một lần sạc đầy là đủ để di chuyển trong hai ngày.

Cũng như những người sạc xe điện tại nhà khác, anh Belayneh là một tài xế điển hình trong quá trình chuyển đổi sang sử dụng xe điện ở Addis Ababa. Thành phố đang phát triển này nằm ở vùng sừng châu Phi và là trung tâm mục tiêu đưa hàng triệu người Ethiopia thoát khỏi đói nghèo.

Bên cạnh những chiếc ô tô và xe tải gây ô nhiễm chạy ầm ầm trên đường, những phương tiện sạch hơn và êm hơn đang thay đổi bộ mặt giao thông tại quốc gia này. Xe buýt điện, xe buýt 15 chỗ ngồi, ô tô điện và xe máy điện đang xuất hiện trên khắp các đường phố thủ đô. Cho đến nay, Ethiopia có khoảng 100.000 xe điện.

Chính phủ Ethiopia ước tính con số đó sẽ tăng gấp bốn lần vào năm 2032. Điều này phần lớn nhờ vào chính sách táo bạo của Ethiopia hồi đầu năm nay là cấm nhập khẩu tất cả các loại xe khách chạy bằng xăng. Ethiopia trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới làm như vậy.

Quốc gia châu Phi này còn điều chỉnh thuế hải quan đối với ô tô nhập khẩu: Thuế đối với xe chạy bằng xăng đã lên tới 200% trước khi bị cấm, trong khi thuế nhập khẩu đối với xe điện lắp ráp hoàn chỉnh chỉ là 15%.

Đây là một phần trong nỗ lực do chính phủ nước này lãnh đạo nhằm đưa nhiều xe điện lăn bánh trên các con phố hơn.

Mức thuế suất thấp hơn cũng thúc đẩy sản xuất xe điện trong nước. Hàng trăm chiếc xe được lắp ráp bởi Belayneh Kindie Group có trụ sở tại Ethiopia bằng các linh kiện nhập khẩu từ Trung Quốc. Giám đốc Besufekad Shewaye nói với CNN rằng thuế nhập khẩu "gần như bằng 0%" đối với các bộ phận xe điện được lắp ráp tại Ethiopia.

"Ngày nay, hầu hết chủ xe đều thích xe điện, đặc biệt là xe hạng nhẹ… Nhu cầu đang tăng lên từng ngày ", Shewaye cho biết.

Trong khi đó, các quốc gia lớn trên thế giới đang gặp một số thách thức đối với việc tăng tỉ lệ chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện. Trong quý 1/2024, lượng xe điện bán ra ở Đức giảm tới 14,1% so với cùng kỳ năm 2023. Tại Hàn Quốc, số xe thuần điện bán ra trong 3 tháng đầu năm giảm 25% so với quý 4/2023. Tại Mỹ và Trung Quốc, thị phần xe điện vẫn tăng trưởng dương, nhưng tốc độ tăng chậm nhất so với các quý trước đó.

Ethiopia đang nghiêng về xe điện một phần vì nhập khẩu nhiên liệu đắt đỏ và 96% điện năng của đất nước đến từ thủy điện sạch. Việc áp dụng xe điện được coi như một thắng lợi kép cho tài chính và môi trường của nước này.

Thành viên của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc - Jane Akumu cho biết: “Ethiopia thực sự là một quốc gia năng lượng sạch. Tại sao họ cần nhập khẩu dầu trong khi họ có nguồn điện trong nước và có thể sử dụng cho xe của mình?”.

Cố vấn giao thông Assefa Hadis Hagos của Bộ Giao thông và Hậu cần Ethiopia chỉ ra rằng Ethiopia nhận ra quốc gia mình có nguồn năng lượng tái tạo dồi dào khi bắt đầu chuyển sang xe điện.

Tuy nhiên, lệnh cấm hoàn toàn đối với việc nhập khẩu ô tô chạy bằng xăng hồi tháng 1 đã khiến nhiều người bất ngờ. “Chúng tôi không biết rằng chính phủ sẽ ủng hộ lệnh cấm tuyệt đối”, Akumu nói.

Số lượng ô tô lưu thông trên đường ở Ethiopia vẫn còn khá thấp, tổng cộng khoảng 1,2 triệu xe, tương đương 1 xe/100 người. Tại Mỹ, hơn 91% người Mỹ sở hữu ít nhất một chiếc ô tô. Tại quốc gia đông dân nhất châu Phi là Nigeria, tổng cộng có 11,8 triệu xe ô tô, hay bình quân 5-6 xe ô tô/100 người.

Ethiopia đã duy trì tỷ lệ sở hữu ô tô ở mức thấp bằng cách đánh thuế cao ngất ngưởng đối với các loại xe chạy bằng xăng, khiến người tiêu dùng phải trả gấp ba lần giá trị của các loại ô tô nhập khẩu. Đây cũng là một phần trong nỗ lực khuyến khích nhiều người sử dụng phương tiện giao thông công cộng hơn.

Mặc dù chính phủ đã giảm hoặc xóa bỏ một số loại thuế đối với xe điện nhập khẩu, nhưng việc mua ô tô điện vẫn rất tốn kém. Chuyên gia về giao thông bền vững Iman Abubaker của Viện Tài nguyên Thế giới cho biết: "Những người mua xe điện chắc chắn là những người thuộc nhóm thu nhập cao".

Do đó, nhóm của Abubaker và những người khác đang nỗ lực thúc đẩy chính phủ Ethiopia cũng như các quốc gia trên khắp lục địa đầu tư nhiều hơn vào xe buýt điện và phương tiện giao thông công cộng. Từ đó, người dân bất kể mức thu nhập có thể sử dụng những phương tiện hiệu quả này.

Tại Ethiopia, xe điện đang dần dần thay thế ô tô động cơ đốt trong. Theo CleanTechnica, kể từ khi mục tiêu 10 năm của đất nước bắt đầu từ năm 2022 là đưa hơn 100.000 xe điện vào sử dụng, trong vòng hai năm xe điện đã chiếm gần 10% số xe của nước này.

Cố vấn giao thông Hagos nói với CNN rằng Ethiopia "cảm thấy hài lòng" về tốc độ chuyển đổi. Ông nói thêm rằng chính phủ có cam kết giảm thiểu ô nhiễm khí hậu và môi trường từ ô tô chạy bằng xăng.

Hiện tại, Ethiopia là quốc gia duy nhất cấm xe ô tô nhập khẩu chạy bằng xăng. Giám đốc điều hành Moses Nderitu của công ty xe buýt điện BasiGo cho biết lệnh cấm này "chắc chắn là lệnh cấm mãi mãi".

Nhưng sự phát triển của xe điện trên khắp châu Phi vẫn diễn ra ngay cả khi không có lệnh cấm. Tại Nairobi, Kenya, xe máy điện đang có mức tăng trưởng đáng kinh ngạc. Năm ngoái, Uber đã tung ra một đội xe máy màu vàng bắt mắt, được người dân địa phương gọi là boda boda.

Theo tiết lộ của các chuyên gia trong ngành với CNN, sau khi chính phủ Kenya thông qua các ưu đãi thuế, số lượng xe máy điện lưu thông trên đường đã tăng 500% chỉ trong một năm. Con số đã tăng từ vài trăm lên khoảng 3.000 xe trên đường phố Nairobi.

Hezbon Mose, Giám đốc khu vực Kenya của công ty xe đạp điện Ampersand, cho biết con số đó vẫn chỉ là một phần nhỏ trong tổng số 200.000 xe đạp trên đường phố Nairobi. Nhưng nó đã giúp giảm ô nhiễm tiếng ồn ở một số khu vực của thành phố.

Tại thủ đô Ethiopia, các biện pháp nghiêm ngặt hơn đã được chính quyền thành phố thực hiện, bao gồm cả việc không cấp giấy phép cho xe máy chạy bằng nhiên liệu. Mốc thời gian được đưa ra hồi tháng 4 nhằm chuyển đổi xe máy xăng thành xe điện. Đầu tháng 3, thành phố đã giới thiệu dịch vụ xe buýt điện đầu tiên cho hệ thống giao thông công cộng.

Trên khắp Châu Phi, một số quốc gia đang tìm cách từ bỏ dầu mỏ để chuyển sang điện giá rẻ hơn. Nhiều quốc gia cần thêm cơ sở hạ tầng và trợ cấp của chính phủ để nhiều người chuyển sang sử dụng xe điện hơn.

"Tôi nhìn vào xe điện giống hệt như chúng ta đã nhìn vào thị trường điện thoại di động 30 năm trước. Khi phần còn lại của thế giới bắt đầu áp dụng điện thoại di động, thì châu Phi không có cơ sở hạ tầng. Chỉ có một lượng rất nhỏ người dân được kết nối với điện thoại. Ngày nay khi nhìn vào Nairobi, bạn khó có thể tìm thấy người không có điện thoại”, Giám đốc Nderitu nói với CNN

Tham khảo CNN