Mặt trái của kỷ nguyên số hóa y tế: Khi bác sĩ bị biến thành công nhân nhập liệu

Theo một logic thông thường, chúng ta đều nghĩ rằng kỷ nguyên công nghiệp và số hóa sẽ thổi một động lực phát triển cho mọi lĩnh vực nó chạm đến. Kỹ thuật số đã tạo nên những cuộc cách mạng trong tin học, viễn thông, khoa học, giáo dục...

Là một trong một số những lĩnh vực hứa hẹn, nhưng y tế dường như lại đang gặp phải một cơn "dị ứng" với kỹ thuật số.

Conrad Amenta, giám đốc, nhà nghiên cứu chính sách y tế tại Viện Bác sĩ gia đình California cho biết: Ngay từ một nền tảng của số hóa y tế, những bệnh án điện tử đang tồn tại những mặt trái trong công tác tổ chức. Nó đang khiến ngành y tế đi lùi lại trong kỷ nguyên số hóa.

Kỷ nguyên số hóa trong y tế không phải là không có mặt trái

Trong một bài báo trên tạp chí Hiệp hội Y khoa Mỹ (JAMA) năm 2015, các tác giả chỉ ra một con số đáng kinh ngạc: Một phần ba sinh viên tốt nghiệp y khoa bị trầm cảm ngay khi bắt đầu bước vào thời kỳ thực tập nội trú. Cho đến hết năm thực tập đầu tiên, con số tiếp tục tăng lên đến gần một nửa.

Mỗi năm, có khoảng 300-400 sinh viên y tự tử. Đó là một tỷ lệ cao hơn bất kỳ một ngành nghề nào, tương đương 2 lớp học của các sinh viên ngành y trung bình.

Tỷ lệ li hôn, phá thai, lạm dụng chất kích thích của người trong ngành y cũng cao hơn bình thường. Và bạn sẽ dễ dàng tìm thấy ở đâu đó những khóa học chuyên đề chỉ dành riêng cho bác sĩ. Chủ đề được lặp đi lặp lại, là làm sao để đối mặt với trầm cảm và tình trạng kiệt lực.

Nói một cách không thương xót thì ngành y đúng là phải khó như vậy mới là ngành y. Không có một ngành nghề nào mà sinh viên phải học nghiêm túc và kéo dài như đào tạo bác sĩ. Họ liên tục phải học, phải kiểm tra, phải tự mày mò bởi năng lực và kỹ năng của bác sĩ đi đôi với việc nhiều mạng sống có được cứu hay không.

Thế nhưng, việc ngành y tế đang rơi vào cơn khủng hoảng và các bác sĩ trở nên kiệt quệ không chỉ liên quan đến công việc khó khăn của họ. Từ lâu, đã có một làn sóng ngầm âm thầm tạo nên những thay đổi trong những công việc y tế.

Các bác sĩ và ngành y đang trải qua một cơn chuyển mình đau đớn chưa từng có trong hơn 2.500 năm lịch sử. Đó không gì khác, chính là quá trình số hóa trong lĩnh vực này.

Hồ sơ y tế và bệnh án điện tử

Một bệnh án hay hồ sơ y tế điện tử là thứ không có gì khác so với phần mềm lưu trữ hồ sơ. Một nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe (thông thường là bệnh viện) sử dụng bệnh án điện tử để thu thập thông tin về bệnh nhân của họ.

Các bác sĩ nhập vào đó những điều trị họ đã thực hiện trên người bệnh. Sau đó, bệnh án có thể được kết nối và chia sẻ với những nhà cung cấp khác.

Trong một số trường hợp, bệnh án điện tử có chức năng cảnh báo tự động cho bác sĩ những nguy cơ tiềm ẩn. Chẳng hạn như việc họ vừa kết hợp các loại thuốc có tương tác lẫn nhau trên người bệnh.

Đúng như cái tên của nó, bệnh án điện tử là việc bạn nhập để số hóa tất cả các giấy tờ trên bàn, trên tường, trên bảng báo cáo của bác sĩ vào máy tính. Vậy thì nó cũng giống như một kế toán viên sử dụng Microsoft Excel.

Vấn đề là ở đó, bác sĩ là bác sĩ, họ không phải kế toán. Tổ chức thực hiện số hóa bệnh án đang vướng vào một rắc rối cơ bản. Các bác sĩ được đào tạo lâm sàng, để trực tiếp thăm khám người bệnh. Còn bệnh án điện tử là một môi trường hoàn toàn khác.

Bác sĩ lâm sàng và người chuyên nhiệm bệnh án điện tử thường có cái nhìn không đồng bộ

Bạn có thể tưởng tượng ra một bác sĩ chuyên nhiệm trong bệnh án điện tử, họ bước vào phòng bệnh nhân và nói chuyện với một bác sĩ lâm sàng. Đó sẽ là cuộc trò chuyện của 2 chủng tộc sống trên 2 hành tinh khác nhau. Bởi bệnh án điện tử và lâm sàng có sự phân chia khá rõ về văn hóa cũng như ngôn ngữ.

Các bệnh án điện tử được xây dựng từ phần mềm công cụ. Khi bắt đầu thiết kế các phần mềm, nhà phát triển phải xác định phạm vi, các thông số và luồng thông tin giữa những người sử dụng tiềm năng. Phần mềm sẽ tạo điều kiện thuận lợi nào cho sự giao tiếp giữa họ? Loại công việc nào sẽ được mang lên phần mềm?

Các tiếp cận này có xu hướng chuẩn hóa hành vi cá nhân. Nó cho phép trao đổi thông tin, nhưng chỉ hiệu quả trong phạm vi các từ và hành động được xác định trước.

Y tế có lẽ là lĩnh vực “dị ứng” với sự chuẩn hóa của phần mềm. Nói riêng về mặt ngôn ngữ, nhiều thuật ngữ trong y khoa không nhận được sự nhất trí giữa các bác sĩ. Sử dụng thuật ngữ chuẩn hóa trong trường hợp này tạo ra những sai số.

Hơn nữa, không phải một bất kể một khái niệm lâm sàng nào cũng hàm chứa sự khách quan. Chẳng hạn, nhịp tim của bệnh nhân có thể được số hóa, không vấn đề gì. Nhưng mức độ đau của họ, rõ ràng, là thứ bác sĩ không thể mô tả lại bằng ngôn ngữ để rồi lại được số hóa trên phần mềm.

Mô tả định tính mà không định lượng sẽ hữu ích trong một số trường hợp. Nhưng với y tế, nó không cho phép bác sĩ thực hiện quyết định chính xác như trường hợp chính họ thực hiện khám lâm sàng. Phải nói là ngay cả bệnh án điện tử tốt nhất cũng không cho phép bác sĩ làm được điều đó.

Một điều nghiêm trọng hơn nữa, bản chất của y tế đưa các bác sĩ đến chỗ tránh giải quyết mọi thứ bằng ngôn ngữ. Trực giác và sự tự tay có một vai trò khá lớn trong thăm khám, điều trị và ra quyết định. Một ước tính cho thấy bác sĩ có thể dùng trực giác để đưa ra 550 quyết định y tế “không theo sách vở” trong một ngày. Và nếu chỉ sử dụng bệnh án điện tử, trực giác là thứ họ sẽ mất.

Trong vài năm trở lại đây, các chính phủ, công ty bảo hiểm, dự án y tế và cả bệnh nhân bắt đầu thúc đẩy hoạt động minh bạch và trách nhiệm giải trình trong lĩnh vực y tế. Họ cho rằng bệnh án điện tử là cách tốt nhất để theo dõi việc ra quyết định của bác sĩ và kiểm soát chất lượng của công việc đó.

Nhưng bệnh án điện tử và bác sĩ là một cặp đôi cộc lệnh. Nó không làm sự hiệu quả trong chăm sóc y tế tăng lên- điều thường thấy khi chúng ta số hóa một lĩnh vực – mà lại khiến nó sụt giảm. Các bác sĩ phải đi làm việc hành chính, nhập liệu khiến họ mất quỹ thời gian khám lâm sàng. Trực giác của họ vì thế cũng bị gạt sang một bên thay vì được bồi đắp và xây dựng.

Y tế có lẽ là lĩnh vực “dị ứng” với sự chuẩn hóa của phần mềm

Nhập liệu thông tin vào bệnh án điện tử có thể lấy hết 2/3 ngày làm việc của một bác sĩ. Các bác sĩ có một thuật ngữ riêng cho tình trạng này: “làm việc sau lâm sàng”, đề cập đến vô số giờ họ phải dành để nhập dữ liệu vào bệnh án điện tử sau khám bệnh.

Như đã nói, bệnh án điện tử gây ra sai số giữa các bác sĩ, nó còn gây ra cả sự ngắt quãng nghiêm trọng. Sự ngắt quãng này quay ngược lại vấn đề trực giác, bệnh án là thứ hai bác sĩ có thể chia sẻ với nhau nhưng trực giác thì không.

Bệnh án điện tử dường như đang biến những bác sĩ trở thành nhân viện nhập liệu. Nó dường như cũng làm tổn thương những bác sĩ, khi họ nhìn lại công việc mình đang làm trong thời đại công nghiệp hóa.

Công nghiệp hóa trong y tế

Bệnh án điện tử được coi là một nền móng của thời đại công nghiệp hóa y tế. Và khi chúng ta nói về công nghiệp hóa, nó là gì?

Về cơ bản, đó là ý tưởng khi mọi người làm việc cùng nhau, trong sự phối hợp tạo nên hiệu quả cao hơn cách mà từng người làm công việc của mình. Để đạt được sự phối hợp đó, công nghiệp hóa cần 3 yếu tố: tiêu chuẩn hóa (nghĩa là sản phẩm nào cũng phải y chang sản phẩm nào), một tiến bộ công nghệ tạo ra năng suất cao (chẳng hạn thiết kế dây chuyền sản xuất) và lao động giá rẻ.

Hãy nói về ngành may mặc. Trước đây thì một thợ may sẽ chịu trách nhiệm mọi công đoạn để tạo ra một bộ quần áo: thiết kết, mua vải, cắt, khâu, tiếp thị và bán hàng. Thế nhưng bây giờ, may mặc được tổ chức thành những dây chuyền.

Mỗi công đoạn được thực hiện bởi một bộ phận khác nhau, mỗi bộ phận chứa hàng trăm công nhân chỉ làm một việc duy nhất. Bạn có thể tưởng tượng ra 100 công nhân chỉ cắt vải, 100 người khác chuyên may, 100 chuyên bán hàng…

Công nghiệp hóa trong lĩnh vực may mặc đem đến hiệu quả, bởi nó rất dễ thực hiện. Các quy trình cắt may dễ dàng được phân loại, chuẩn hóa và phân quyền. Ngôn ngữ chúng ta sử dụng với trang phục và các nhiệm vụ cắt may là rõ ràng. Và với làm việc chuyên nhiệm, bạn có thể tạo ra vô số những nhân công có thể dễ dàng thay thế được.

Chúng ta phải cân nhắc giữa lợi ích ngắn hạn và dài hạn

Câu chuyện sẽ thế nào khi điều này được áp dụng sang y tế? Bạn sẽ có những bác sĩ được đào tạo chỉ để nhập liệu hồ sơ y tế chẳng hạn. Lẽ dĩ nhiên của công nghiệp hóa là phân hóa nhiệm vụ, sẽ có những sự nhiều vòng lặp công việc được tạo ra. Và thế là có ít hơn những không gian cho phép sự sáng tạo và trực giác.

Bây giờ chúng ta phải tự hỏi liệu có lối thoát nào cho vấn đề này hay không? Một thứ gì đó dung hòa giữa trực giác của một bác sĩ và tiêu chuẩn máy móc? Có, chẳng hạn như sử dụng miêu tả tự do, thay cho những mục chọn có sẵn trong các bệnh án điện tử cũng là một sự dung hòa hơn rồi.

Trong thế giới công nghiệp hóa, công nghệ có thể tìm cách để bổ sung và giúp đỡ thêm cho bác sĩ thay vì thay thế họ. Khi một ứng dụng công nghệ được đưa vào lĩnh vực y tế, chúng ta phải tự hỏi rằng nó có phù hợp hay không. Chúng ta phải cân nhắc giữa lợi ích ngắn hạn và dài hạn, đặc biệt là liệu các bác sĩ và bệnh nhân có phải là đối tượng chính nhận được những lợi ích đó hay không.

Tham khảo Motherboard