Người "đầu tiên" mang virus HIV vào nước Mỹ được minh oan

Năm 1981 được lấy làm dấu mốc lần đầu tiên AIDS được công nhận là một căn bệnh tại Mỹ. Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) khi đó công bố một bản báo cáo mô tả 5 người đồng tính mắc một nhiễm trùng lạ, không thường thấy ở người trẻ và khỏe mạnh.

Tại thời điểm đó, chưa ai biết AIDS và cách mà nó được gây ra. Cho tới một nghiên cứu năm 1984 lần đầu tiên chỉ ra một tiếp viên hàng không đồng tính đã lây nhiễm căn bệnh cho 3 người khác: Gaetan Dugas được gọi là “Bệnh nhân số 0”.

Kể từ đó tới nay, Dugas đã trở thành mục tiêu đổ lỗi cho hơn 1.2 triệu ca nhiễm HIV tại Hoa Kỳ. Anh ta được công chúng miệt thị gọi là người đầu tiên mang virus nguy hiểm này vào Bắc Mỹ. Nhưng tới ngày hôm qua, một nghiên cứu khoa học công bố trên tạp chí Nature đã minh oan cho Dugas.

Theo đó, các nhà khoa học đã chỉ ra virus HIV đã có mặt ở Mỹ từ những năm đầu thập niên 70. Thời điểm ấy, Dugas mới chỉ là một thiếu niên và anh cũng chỉ là một trong số những bệnh nhân bị lây nhiễm sau này.

Dugas được mệnh danh là "Bệnh nhân số 0" trên một tờ báo thập niên 80

Một nạn nhân của lịch sử

Năm 1982, một nhà xã hội học người Mỹ là William Darrow và đồng nghiệp của anh tại CDC đã tới California từ Georgia. Nhiệm vụ của họ là điều tra một vụ bùng phát nhiễm trùng lạ như ung thư da bất thường trong một cộng đồng người đồng tính.

Dựa trên những kết quả ban đầu, Darrow nghi ngờ rằng những người đàn ông đồng tính bị ung thư da xuất phát từ cùng một tác nhân, mà họ đã bị lây nhiễm qua đường tình dục. Sau này, căn bệnh được xác nhận là một biến chứng của việc lây nhiễm HIV. Nó còn được coi là một triệu chứng lâm sàng để xác nhận những người mang virus.

Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Darrow không có bằng chứng gì để khẳng định nghi ngờ của mình. Cho tới khi có 3 người đồng tính từ 3 quận khác nhau đến thú nhận với Darrow rằng họ đã cùng quan hệ tình dục với một người tên là Gaétan Dugas. Anh này là một tiếp viên hàng không người Canada gốc Pháp.

Ngay lập tức, các nhà nghiên cứu tại CDC đã tìm ra Dugas khi anh ta đang ở New York và cũng đang điều trị ung thư da. Dugas nhận lời hợp tác với CDC để điều tra căn bệnh. Các nhà khoa học sau đó khẳng định rằng virus HIV có liên hệ với hoạt động tình dục.

Họ gọi Dugas là “Bệnh nhân số 0” trong nghiên cứu. Nhưng vì một sự hiểu lầm của truyền thông và công chúng, Dugas bị coi là người đầu tiên mang HIV tới Hoa Kỳ. Cả anh ta và gia đình đã bị phỉ báng vì điều này trong rất nhiều năm.

Bị đỗ lỗi trong hàng thập kỷ, Dugas đã trở thành một nạn nhân của lịch sử

Cuối cùng cũng được minh oan

Trong suốt nhiều thập kỷ, mỗi khi nhắc tới HIV/AIDS tại Mỹ, người ta vẫn đổ lỗi cho Dugas. Tuy nhiên, một phân tích về virus HIV mới được công bố ngày hôm qua trên tạp chí Nature, được đối chiếu với mẫu huyết thanh của Dugas, đã minh oan cho anh. Theo đó, các nhà khoa học chỉ ra rằng HIV đã tới Bắc Mỹ từ những năm đầu thập kỷ 70. Nó xuất phát ở Châu Phi và đã vào nước Mỹ qua vùng biển Caribbean.

Richard McKay, một nhà sử học tại Đại học Cambridge, đồng tác giả của nghiên cứu nói rằng các nhà khoa học từ lâu đã nghi ngờ về giả thuyết có một “Bệnh nhân số 0” duy nhất đã mang HIV vào Bắc Mỹ. Một số bằng chứng bắt đầu hé lộ rằng thực ra virus đã đi vào châu lục này theo nhiều đợt trước đó.

Bởi vậy, McKay và nhà sinh vật học tiến hóa Michael Worobey từ Đại học Arizona muốn làm một nghiên cứu để vẽ nên một bức tranh hoàn chỉnh về tiến trình HIV xâm nhập Bắc Mỹ. Họ thực hiện điều này thông qua hơn 2.000 mẫu huyết thanh từ những năm 1978 đến 1979 của cộng đồng người đồng tính.

Những mẫu huyết thanh này khi đó đã được thu thập để thử nghiệm viêm gan B. Tuy nhiên, qua sàng lọc, các nhà nghiên cứu đã tìm ra dấu vết di truyền của virus HIV vào thời điểm đó.

Kiểm tra di truyền chi tiết cho thấy rằng những chủng HIV được tìm thấy trong thập niên 70 tại Mỹ trùng với chủng HIV hiện diện trong vùng biển Caribbean, đặc biệt là Haiti. Có một sự khác biệt cho thấy rằng HIV đã được lưu hành và biến đổi ở hai thành phố San Francisco và New York từ những năm 1970.

Nghiên cứu đã chỉ ra con đường HIV xâm nhập Bắc Mỹ từ những năm 1970

Nhóm nghiên cứu kết luận rằng HIV đã lây lan từ châu Phi tới vùng Caribbean trong năm 1967. Sau đó, virus mới từ Caribbean đến New York vào năm 1971. Cuối cùng nó từ New York tới San Francisco vào năm 1976.

Ngay tại thời điểm đó, Dugas mới chỉ mà một thiếu niên và gần như không có hoạt động tình dục. Vậy mà tất cả mọi người vẫn đổ lỗi cho anh ta, vì đã lây truyền HIV cho nước Mỹ thông qua việc quan hệ với hàng trăm người khác, McKay nói.

Một bằng chứng rõ ràng hơn, phân tích mẫu máu của Dugas cho thấy rằng chủng HIV đã giết chết anh ta không phải là chủng gây ra cái chết cho nhiều người khác. “Không có dấu hiệu chỉ ra rằng anh ta là một người nào đó khác hơn so với rất nhiều người đã mắc bệnh, trước khi mà mọi người biết và chú ý đến HIV”, Worobey nói.

Một bài học về khoa học và đạo đức

“Lịch sử của những căn bệnh luôn là thứ đòi hỏi một người phải bị đổ lỗi”, Anthony Fauci, giám đốc viện Dị ứng và truyền nhiễm Hoa Kỳ cho biết. Trong những thập niên 1980 với sự giận dữ của mình, công chúng Hoa Kỳ đã thật may mắn khi tìm ra Dugas, một người đàn ông đồng tính, một tiếp viên hàng không có thể đi khắp nơi lại có tính hay “lăng nhăng”.

Dugas tội nghiệp đã trở thành chủ điểm cho bất kể câu chuyện nào khi người ta nói đến đại dịch AIDS tại Mỹ. Anh ta xuất hiện trong một cuốn sách năm 1987 (And the Band Played On : Politics, People, and the AIDS Epidemic của Randy Shilts). Ở đó, Dugas hiện lên là một người đồng tính quyến rũ, quan hệ với hàng trăm người mỗi năm.

Câu chuyện của Dugas thời đó thậm chí còn được những chính trị gia sử dụng để ban hành luật, nhắm đến những người mang virus HIV có hành động lây nhiễm nó cho người khác. Cho tới nay, đạo luật vẫn tồn tại ở Mỹ và bị chỉ trích bởi nhiều người, bao gồm cả từ các chương trình AIDS của Liên hợp quốc.

Một cuộc biểu tình của những người đồng tính ở New York năm 1983

Được sáng tỏ sau 3 thập kỷ, câu chuyện của Dugas đã để lại một bài học về khoa học và đạo đức. Bằng việc dựng lên một “Bệnh nhân số 0” của HIV, đã có rất nhiều thứ thay đổi. Dugas đã ra đi trong sự miệt thị của công chúng năm 1984. Nhưng câu chuyện không chỉ kết thúc ở những tác động mạnh mẽ lên Dugas và gia đình anh.

Nó đã tạo nên hẳn một đạo luật có tính phân biệt đối xử với người mang virus HIV và người đồng tính. Chris Beyrer, một nhà dịch tễ học tại Đại học John Hopkins nói rằng các đạo luật HIV ra đời trong thập niên 80 đến giờ nên được bãi bỏ. Ông cũng là một sinh viên y khoa đồng tính đã trải qua những tháng năm đen tối trong thời điểm ấy. “Thật đau đớn khi trở về với những kí ức như vậy sau hàng thập kỷ”.

Tham khảo Theverge, Nature, Sciencealert