Stress sẽ làm tóc bạc chỉ trong một đêm?

Trong nhiều thế kỷ, người ta luôn tin rằng hiện tượng tóc đột nhiên chuyển sang màu bạc trắng sau 1 đêm là kết quả tất yếu khi phải trải qua quá trình sợ hãi, lo lắng hay khi phải đối mặt với một cơn sốc quá lớn nào đó. Hiện tượng này đã từng được ghi nhận ở những tù nhân vào đêm trước khi bị hành quyết. Sự thật của câu chuyện này là điều mà giới y học hết sức quan tâm.

Những câu chuyện bí ẩn

Năm 1982, cơ trưởng Eric Moody đã hoàn toàn sẵn sàng cho chuyến bay êm ả qua đêm từ Kuala Lumpur (Malaysia) đi Perth (Australia). Bầu trời quang mây và phi hành đoàn thì phấn khởi vì họ vừa được đãi thêm món thịt nướng satay Malaysia tối hôm đó. Nhưng khi bay qua Java thì một động cơ ngắt máy trước khi một cái nữa hỏng, rồi một cái nữa. Một lúc sau không còn một động cơ nào hoạt động.

Eric Moody, người được cho là bạc tóc chỉ sau 1 đêm.

Trong giọng bình tĩnh nhất của phi công, cơ trưởng Moody thông báo: “Xin chào quý khách, tôi là cơ trưởng. Chúng ta đang bị trục trặc nhỏ. Bốn động cơ đã ngừng hoạt động. Chúng tôi đang làm hết sức mình để các động cơ hoạt động trở lại. Tôi tin rằng quý khách không quá lo lắng”. Eric Moody cũng tỏ ra hơi hoảng sợ khi ông tìm cách hạ cánh khẩn cấp xuống sân bay Jakarta, sau này ông mới phát hiện rằng các đám mây tro bụi của một núi lửa đã làm tê liệt cả bốn động cơ, nhưng điều kỳ lạ là trong vòng sáu tháng sau sự cố đó ông nhận thấy phần đầu của mái tóc trên trán bị bạc đi. Và một năm sau phần còn lại của tóc ông cũng bạc trắng hết, trường hợp của cơ trưởng Moody không phải là duy nhất. Người ta nói sự việc tương tự cũng xảy ra đối với nhiều nhân vật lịch sử, nhưng trong thời gian ngắn hơn nhiều.

Khi hoàng hậu nước Pháp, Marie Antoinette bị dẫn ra máy chém lúc 37 tuổi, người ta nói rằng tóc bà đã bạc trắng vào đêm hôm trước ngày dự kiến hành quyết. Luật sư Anh, Sir Thomas More (người sau này được phong danh hiệu Thánh) bị hành quyết trong Tòa tháp London năm 1535 và tóc ông được biết cũng bị ngả màu bạc trước khi ông chết. Đó là những mẩu chuyện kỳ dị nhưng về mặt khoa học liệu có thể như vậy được không? Tóc có thể thực sự chuyển bạc sau một đêm không? Liệu có hay không một quá trình sinh lý theo đó sự căng thẳng cực độ có thể gây ra việc chuyển đổi mầu tóc nhanh đến thế? Nhiều nhà nghiên cứu đã đưa ra các giả thuyết dưới đây.

Rụng tóc đột xuất

Tóc có màu là do hai loại sắc tố melanin: eumelanin quyết định độ đen của tóc đến mức độ nào, và pheomelanin quyết định tóc đỏ hoặc vàng đến mức độ nào. Khi càng có tuổi thì tế bào trong nang của tóc sẽ ngừng sản xuất những sắc tố này và gây ra tóc mất mầu. Rồi thì tác động chung của sự phối hợp tóc có mầu và tóc mất mầu, đặc biệt đối với người tóc đen, là tóc trở thành hoa râm/bạc. Quá trình này không được giải thích kỹ lắm. Một nghiên cứu cho thấy rằng tóc bị bạc một cách tự nhiên bởi cùng một hóa chất như hóa chất trong lọ sử dụng để tẩy tóc.

Nghiên cứu thực hiện với chuột cho thấy là tế bào tạo melanin tiết ra oxy già, oxy già thường bị phân tách bởi một enzime được gọi là catalase. Tuy nhiên việc sản xuất ra enzime ít dần đi khi con người già đi, và sự tích tụ oxy già ngăn chặn việc sản xuất ra melanin. Tên y học của việc bạc tóc đột ngột là canities cubita. Sự giải thích đúng nhất cho việc trên là không phải tóc đổi mầu, mà là tóc có sắc tố bị rụng. Một căn bệnh có tên là alopecia ariata gây rụng tóc đột ngột, tạo thành những đốm hói.

Người ta nghĩ rằng nguyên nhân là do phản ứng miễn dịch tự động, trong đó hệ thống tự bảo vệ của cơ thể chống lại chính nó. Phản ứng trên có thể mạnh thêm nữa do sự căng thẳng thần kinh, nó giải thích tại sao lại có sự liên hệ giữa bạc tóc và những trải nghiệm hãi hùng. Trong một số trường hợp, điều kiện này không có tác động gây bạc tóc.

Vậy là một cú sốc trầm trọng có thể kích hoạt khiến rụng tóc, nhưng do chỉ những tóc sẫm mầu bị rụng nên nếu ai đã có sẵn một số tóc bạc thì người đó bị bạc trắng cả đầu. Hoặc cũng có thể phản ứng miễn dịch tấn công hệ thống sản xuất sắc tố, điều này giải thích vì sao những tóc không có nang (không sản xuất ra tóc sẫm mầu nữa) không bị tác động.

Chấn động tâm lý quá mạnh (bị sốc)

Cách giải thích này có thể lý giải những trường hợp như của cơ trưởng Eric Moody. Tóc ông phải sau một năm mới bạc hoàn toàn. Các trường hợp tóc bạc sau một đêm như của Marie Antoinette thì khó giải thích hơn. Bà bị giam tù một năm, do vậy có thể người ta không cho bà nhuộm tóc và khi bà xuất hiện trở lại trước công chúng tại buổi hành quyết với tóc bị cắt ngắn thì những chân tóc trắng lộ ra.

Nhưng như thế không giải thích được các giai thoại được nghe kể khác, thí dụ ở những người còn trẻ chỉ có rất ít tóc bạc, nếu những tóc sẫm mầu rụng thì những tóc bạc còn lại sẽ trông rất thưa. Lại có một trường hợp nghiên cứu gần đây hơn của một phụ nữa 54 tuổi ở Thụy Sỹ, bà có một vùng tóc rụng nhỏ. Bà dùng thuốc steroid, nó rất hữu hiệu đối với chữa rụng tóc, nhưng chỉ vài tuần sau toàn bộ tóc bà bạc hết, mặc dù bà không bị một trải nghiệm nào hãi hùng và không rụng tóc nữa.

Về nguyên nhân stress khiến tóc bạc, năm 2011, Robert Lefkowitz, người giành giải Nobel Hóa học 2012, dẫn đầu một nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra cơ chế có thể giải thích lý do tại sao stress, căng thẳng lại khiến chúng ta già đi. Theo đó, căng thẳng gây ra một loạt các thông báo đến hệ thần kinh. Thông thường, những phản ứng thần kinh này ngắn ngủi và kết thúc nhanh chóng, nó sẽ mang lại lợi ích cho con người. Tuy nhiên, căng thẳng lâu dài gây ra các phản ứng thần kinh lâu dài, có thể gây tổn thương ADN. Quá trình này thúc đẩy sự lão hóa, sự phát triển của khối u, sẩy thai, điều kiện tâm thần, và khiến tóc bạc.

Robert Lefkowitz.

Nhưng trên thực tế, các nhà khoa học khẳng định họ không tìm thấy bất kỳ lý thuyết nào chứng minh tóc có thể chuyển đổi một cách hữu cơ sang màu trắng, cho dù là đột ngột hay sau 1 đêm. Mặc dù các nhà sản xuất sản phẩm chăm sóc tóc luôn tuyên bố mình có thể khôi phục lại sức sống của tóc thì họ vẫn phải công nhận rằng tóc là phần “chết”, không có trao đổi hóa sinh (do đó ta không thấy đau khi cắt tóc). Và như vậy, nó không thể bị ảnh hưởng bởi bất kỳ quá trình tâm sinh lý nào trong cơ thể (bao gồm cả sợ hãi hay những cú sốc).

Thậm chí nếu một căn bệnh, thương tích hoặc cú sốc bất ngờ thật sự có thể làm được điều này thì nó cũng phải mất nhiều tuần để biến mái tóc thành bạc trắng chứ không nhanh đến nỗi ngay sau một đêm bởi vì chỉ có gốc mới bị ảnh hưởng. Nguyên tắc này cũng tương tự như khi một người bị hỏng phần móng tay gần biểu bì, nó sẽ dần dần phát triển ra mà vẫn giữ nguyên tình trạng ban đầu.

Những biến cố nghiêm trọng tác động vào hệ tự miễn dịch chỉ có khả năng gây rụng tóc. Nó tấn công vào nang tóc, làm cho những sợi tóc có sắc tố đen, nâu, hay vàng bị rụng, nhưng những sợi nào không chứa sắc tố (xám hoặc trắng) sẽ vẫn còn lại trên da đầu. Tỷ lệ tóc trắng tăng dần, tóc màu giảm dần có thể là nguyên nhân hiện tượng này.

Bí ẩn vẫn chỉ là bí ẩn?

Câu hỏi liệu tóc bạn có thể bạc hay không có vẻ như một câu hỏi đơn giản đối với y học để trả lời, nhưng không phải thế. Rốt cục thì để nghiên cứu chính xác cái gì đã xảy ra thì bạn phải xem xét tóc trước và sau sự cố sốc, đánh giá kỹ lưỡng mầu và độ rậm của tóc. Tuy nhiên, những tình huống đe dọa tính mạng không những hiếm mà còn không đoán trước được và chẳng ai lại để bạn xung phong làm thí nghiệm với một phép thử hết khủng khiếp cả.

Nhưng lại còn một cái gì đó về ý niệm của việc tóc đổi mầu khi trải qua cú sốc khá hấp dẫn. Có thể đó là do cơ thể bộc lộ nhiều hơn là ta nghĩ, là ở dưới cái vẻ bình thản thật ấn tượng mà nó cho phép cơ trưởng Moody cứu sống 247 hành khách, thì trong cơ thể ông ta có những diễn biến lại hoàn toàn khác.

Tham khảo BBC, DailyMail, Wired