Tại sao con người bị say xe và một vài mẹo giúp bạn phòng tránh

Bạn có thể cho rằng say xe là một cảm giác khó chịu đến phiền toái. Những cơn buồn nôn, đau đầu sẽ phá hỏng chuyến du lịch tuyệt vời của bạn. Lẽ ra não bộ con người nên được thiết kế để đừng bị say xe thì hơn.

Nhưng chắc chắn các nhà khoa học sẽ không đồng ý với bạn. Nghiên cứu của họ cho thấy cảm giác say xe là kết quả của những phản ứng có ích trong não bộ, giống với khi bạn đối phó với một cơn ngộ độc. 

Cảm giác say xe bắt nguồn từ những thông tin mâu thuẫn đi vào não bộ của bạn, thông qua nhiều giác quan bao gồm thị giác và một bộ cảm nhận động chuyển động trong ốc tai.

Điều này cũng có thể xảy ra khi bạn bị ngộ độc. Và chúng ta đều đồng ý rằng cách tốt nhất để loại bỏ chất độc ra khỏi cơ thể là nôn nó ra ngoài. Vậy hóa ra, bạn có thể tự an ủi bản thân mình khi bị say xe, bởi đó là một dấu hiệu cho thấy não bộ của bạn vẫn đang hoạt động tốt.

Cảm giác say xe bắt nguồn từ những thông tin mâu thuẫn đi vào não bộ của bạn

Tại sao chúng ta bị say xe?

Đó là một thực tế, con người mới chỉ bắt đầu có được các phương tiện di chuyển như xe hơi, xe bus và máy bay trong khoảng vài trăm năm gần đây, so với hàng triệu năm tiến hóa. Bộ não chúng ta đơn giản là chưa thể thích nghi hoàn toàn cho việc di chuyển bằng các phương tiện như vậy.

Khi ngồi trên một chiếc xe ô tô đang chạy, phần lớn các giác quan của bạn vẫn nói với bộ não rằng bạn đang đứng yên một chỗ - và tất nhiên về mặt kỹ thuật thì đúng là cơ thể bạn đang ngồi yên trên ghế. Thế nhưng, cũng có những giác quan khác nói rằng bạn đang di chuyển, khiến dòng thông tin đổ bộ vào não trở nên lộn xộn.

Thị giác là một ví dụ, khi bạn nhìn vào quang cảnh bên ngoài xe, rõ ràng bạn đang di chuyển. Nhưng khi bạn nhìn vào bên trong xe hay tài xế ngồi cạnh, não bộ lại thấy bạn đứng yên.

Ngoài ra, thông tin về sự cân bằng của cơ thể, thứ bạn có thể cảm nhận bằng các ống bán khuyên bên trong ốc tai cũng liên tục bị thay đổi. Khi xe thay đổi tốc độ, quán tính khiến cho chất lỏng bên trong các ống bán khuyên này sóng sánh, tác động vào các sợi lông siêu nhỏ gửi tín hiệu về não bộ, cho biết bạn đang ở trong một tình huống mất thăng bằng.

Các ống bán khuyên chứa chất lỏng bên trong ốc tai có tác dụng cảm nhận sự cân bằng cơ thể

Tổng hợp tất cả các luồng thông tin lộn xộn này đổ về đồi thị sẽ khiến bộ não bị tiến hóa bỏ quên không biết chuyện gì đang xảy ra.

"Ngay khi bộ não bị rối loạn bởi bất cứ điều gì như vậy, nó sẽ nói, "Ồ, tôi không biết phải làm gì nữa, vậy thì tôi sẽ bật chế độ bị ốm để đề phòng trước", nhà khoa học thần kinh Dean Burnett đến từ Đại học Cardiff ở Anh giải thích. "Và kết quả, chúng ta bị say tàu xe vì não liên tục lo lắng rằng bạn đang bị nhiễm độc".

Làm thế nào để đỡ say xe?

Nếu say xe chỉ là quá trình bối rối của bộ não, liệu bạn có cách nào để lập trình các luồng thông tin hoặc đánh lừa não bộ khiến bạn bớt say hơn không? Câu trả lời là có.

Đối với thị giác, bạn có thể giữ tầm mắt mình ngoài cửa sổ nhiều hơn để trấn an với bộ não rằng bạn thực sự đang di chuyển. Ngược lại, đừng đọc sách, lướt điện thoại hoặc tra bản đồ khi đi trên xe. 

Các hoạt động này thường làm cho vấn đề trở nên tồi tệ hơn, bởi chúng thuyết phục bộ não rằng bạn thực sự đang đứng yên và không có gia tốc trong không gian.

Tự mình lái xe cũng có thể giúp ích, bằng cách ngồi ở ghế lái, bạn sẽ tiếp nhận được nhiều thông tin trực quan hơn để nói cho bộ não biết rằng bạn đang thực sự di chuyển. Đó cũng là lý do khi bạn ngồi ở hàng ghế đầu và hàng ghế gần cửa sổ sẽ bớt bị say xe hơn.

Nhưng tự mình lái xe sẽ còn giúp bạn thích nghi tốt hơn nữa, bởi lúc này, bạn là người kiểm soát các chuyển động trên xe, bộ não bạn sẽ được chuẩn bị trước cho các tình huống rẽ trái, rẽ phải, phanh lại hay tăng tốc… Nói theo một cách khác, khi bạn lái xe, bạn ít có khả năng "bị nhiễm độc".

Ăn một bữa ăn nhẹ giàu protein trước chuyến đi cũng có thể làm dịu dạ dày.

Nhưng vẫn có một điều mà các nhà khoa học chưa chắc chắn: Tại sao có một số người dễ bị say xe hơn so với những người khác? Liệu có phải có một nhóm người đã thực sự tiến hóa để thích nghi tốt hơn với việc di chuyển trên các phương tiện hiện đại hay không?

Một nghiên cứu năm 2013 cho thấy những người có 'cơ thể lắc lư' - nghĩa là cơ thể họ có nhiều chuyển động tự nhiên thường xuyên ngay cả khi đứng yên - sẽ có nhiều khả năng bị say sóng hơn. Nghiên cứu kết luận rằng trong số chúng ta có một nhóm người nhạy cảm với các di chuyển, nên dễ bị say tàu xe hơn.

Trong khi đó, nhiều nhà khoa học khác vẫn đang tiếp tục tìm kiếm các phương pháp chữa trị "căn bệnh" say xe này. Dựa trên những gì chúng ta biết được cho đến nay, nghe các bản nhạc yêu thích có thể giúp bạn. Ăn một bữa ăn nhẹ giàu protein trước chuyến đi cũng có thể làm dịu dạ dày.

Áp dụng tất cả những biện pháp này có thể giúp bạn và gia đình có được một kỳ nghỉ trọn vẹn hơn.

Tham khảo Scienceslert, Popsci