Tại sao Gigantopithecus - loài vượn lớn nhất mọi thời đại từng sinh sống tại Việt Nam lại tuyệt chủng?

Khi nhắc đến những loài linh trưởng lớn nhất từng tồn tại, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến khỉ đột, với những con đực lưng bạc lực lưỡng, có thể khiến cả một vận động viên thể hình cũng phải kính nể. Mặc dù không quá cao, chỉ khoảng 1,5 mét, nhưng khỉ đột có thể nặng đến 195 kg và có sức mạnh đáng kinh ngạc.

Tuy nhiên, so với Gigantopithecus, loài khỉ đột hiện đại vẫn chưa phải là "gã khổng lồ" thực sự. Gigantopithecus, đúng như tên gọi của nó, là loài linh trưởng lớn nhất từng lang thang trên Trái Đất . Với chiều cao lên đến 3 mét và trọng lượng có thể đạt tới 300 kg, Gigantopithecus là một sinh vật khổng lồ thực sự, đủ để khiến con người ngày nay cảm thấy nhỏ bé nếu có cơ hội đối mặt. Nhưng đáng tiếc thay, loài vượn khổng lồ này đã biến mất khỏi hành tinh cách đây hàng trăm nghìn năm, để lại rất ít dấu vết ngoài một số hóa thạch răng và xương hàm được tìm thấy ở Trung Quốc, Việt Nam và Thái Lan.

Điều gì đã dẫn đến sự tuyệt chủng của một loài linh trưởng khổng lồ như vậy? Các nhà khoa học đã đưa ra nhiều giả thuyết khác nhau nhằm giải thích sự biến mất bí ẩn của Gigantopithecus, trong đó ba giả thuyết nổi bật nhất bao gồm sự phụ thuộc vào chế độ ăn uống đơn điệu, biến đổi môi trường sống quá nhanh và kích thước khổng lồ trở thành gánh nặng trong cuộc chiến sinh tồn.

Gigantopithecus sống trong các khu rừng nhiệt đới rậm rạp của Đông Nam Á trong suốt thời kỳ Pleistocene, kéo dài từ khoảng 2,6 triệu năm trước đến 11.700 năm trước. Hóa thạch của chúng được phát hiện chủ yếu trong 22 hang động tại miền Nam Trung Quốc, nhưng dấu vết của loài này cũng xuất hiện ở Việt Nam và Thái Lan.

Các nghiên cứu trên răng và men răng của Gigantopithecus cho thấy chúng có chế độ ăn hoàn toàn từ thực vật, đặc biệt là trái cây, lá cây và có thể là cả thân cây mềm. Chính sự chuyên biệt hóa trong chế độ ăn uống này có thể đã trở thành nguyên nhân đầu tiên khiến chúng gặp khó khăn khi môi trường thay đổi. Khi một loài phụ thuộc quá nhiều vào một nguồn thức ăn cụ thể, chúng sẽ gặp vấn đề nghiêm trọng nếu nguồn thức ăn đó trở nên khan hiếm.

Điều này tương tự như việc một đứa trẻ chỉ thích ăn một món ăn duy nhất, và khi món ăn đó không còn, nó không chịu ăn bất cứ thứ gì khác. Gigantopithecus không thể từ bỏ trái cây và khi khí hậu thay đổi làm giảm số lượng cây ăn quả trong môi trường sống của chúng, loài vượn khổng lồ này phải đối mặt với tình trạng thiếu lương thực nghiêm trọng. Dấu hiệu này đã được phát hiện qua các nghiên cứu trên hóa thạch răng, khi men răng của chúng cho thấy bằng chứng về sự căng thẳng dinh dưỡng do thiếu thức ăn.

Khi không còn đủ trái cây để ăn, Gigantopithecus buộc phải nhai vỏ cây và cành cây để tồn tại, nhưng hệ tiêu hóa của chúng không được thiết kế để xử lý những loại thức ăn này một cách hiệu quả. Điều này khiến chúng dần suy yếu và trở thành nạn nhân của sự chọn lọc tự nhiên.

Không chỉ gặp khó khăn vì chế độ ăn uống kén chọn, Gigantopithecus còn phải đối mặt với một thách thức lớn hơn: sự biến đổi nhanh chóng của môi trường sống. Trong thời kỳ Pleistocene, khí hậu trên Trái Đất liên tục thay đổi, dẫn đến sự thu hẹp của các khu rừng rậm và sự mở rộng của các vùng đồng cỏ và rừng thưa.

Đối với một loài động vật có kích thước lớn như Gigantopithecus, sự thay đổi này đã ảnh hưởng rất lớn đến nguồn thức ăn và nơi trú ẩn của chúng. Các khu rừng ẩm ướt, nơi từng cung cấp đầy đủ trái cây và thực phẩm, dần bị thay thế bởi những khu vực khô cằn hơn, nơi trái cây trở nên khan hiếm. Trong khi đó, các loài linh trưởng nhỏ hơn như tổ tiên của đười ươi hiện đại đã thích nghi với tình trạng này bằng cách mở rộng thực đơn của mình để bao gồm lá cây, côn trùng và thậm chí là động vật nhỏ.

Gigantopithecus, với hệ tiêu hóa kém linh hoạt hơn, không thể nhanh chóng thay đổi để thích nghi với môi trường mới. Theo thời gian, số lượng của chúng giảm dần khi môi trường sống ngày càng bị thu hẹp, buộc chúng phải di cư đến những khu vực còn giữ được thảm thực vật phong phú. Tuy nhiên, bằng chứng hóa thạch cho thấy phạm vi sinh sống của Gigantopithecus đã dần bị thu hẹp chỉ còn ở tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, trước khi chúng biến mất hoàn toàn.

Một yếu tố khác cũng góp phần không nhỏ vào sự tuyệt chủng của Gigantopithecus chính là kích thước khổng lồ của chúng. Trong thế giới tự nhiên, có một nguyên tắc đơn giản: càng lớn, càng cần nhiều thức ăn. Đối với một loài động vật cao 3 mét và nặng đến 300 kg như Gigantopithecus, nhu cầu dinh dưỡng hàng ngày là rất lớn. Khi nguồn thức ăn trở nên khan hiếm, loài vượn khổng lồ này phải di chuyển nhiều hơn để tìm kiếm thực phẩm, nhưng kích thước to lớn khiến chúng khó di chuyển nhanh và linh hoạt.

Trong khi đười ươi có thể đu cây để mở rộng phạm vi kiếm ăn, Gigantopithecus lại bị giới hạn chủ yếu trên mặt đất, nơi chúng phải cạnh tranh với các loài động vật khác để sinh tồn. Ngoài ra, kích thước lớn cũng có thể làm giảm tỷ lệ sinh sản của loài này, vì những động vật có kích thước lớn thường có chu kỳ sinh sản dài hơn và ít con hơn so với những loài nhỏ hơn. Khi tốc độ sinh sản không đủ để bù đắp cho số lượng cá thể bị chết đi, quần thể Gigantopithecus dần suy giảm cho đến khi bị tuyệt chủng hoàn toàn.

Bởi vậy có thể thấy được rằng sự tuyệt chủng của Gigantopithecus có thể là kết quả của một chuỗi các yếu tố kết hợp: chế độ ăn uống quá chuyên biệt khiến chúng không thể thích nghi khi nguồn thức ăn thay đổi, biến đổi môi trường sống diễn ra quá nhanh so với khả năng thích nghi của chúng, và kích thước khổng lồ trở thành một bất lợi trong điều kiện sống khắc nghiệt.