Trung Quốc vượt mặt thế giới với 'đế chế robot' khổng lồ trong nhà máy

Trong nhiều thập kỷ qua, hình ảnh quen thuộc tại các xưởng sản xuất là những dãy công nhân miệt mài bên dây chuyền. Nhưng giờ đây, bức tranh ấy đang thay đổi chóng mặt: tiếng trò chuyện dần biến mất, thay vào đó là nhịp ầm ì đều đặn của những cánh tay máy hoạt động không biết mệt mỏi.

Xu hướng tự động hóa vốn lan rộng toàn cầu, nhưng ở Trung Quốc, quy mô và tốc độ đang vượt xa mọi quốc gia khác, đến mức tạo nên một “đội quân robot” đông đảo hơn cả phần còn lại của thế giới cộng lại.

Theo báo cáo mới nhất từ Liên đoàn Robot Quốc tế (IFR), chỉ riêng trong năm qua, các nhà máy tại Trung Quốc đã lắp đặt gần 300.000 robot công nghiệp mới. Con số này bỏ xa Hoa Kỳ (nền kinh tế lớn nhất hành tinh) khi chỉ triển khai 34.000 chiếc trong cùng kỳ.

Như vậy, cứ mỗi một robot mới xuất hiện ở Mỹ, thì trên đất Trung Quốc đã có tới chín cánh tay máy được đưa vào vận hành. Tính tổng thể, hiện Trung Quốc có hơn 2 triệu robot đang hoạt động, gấp hơn năm lần so với Mỹ và thậm chí nhiều hơn cả số lượng của toàn bộ phần còn lại thế giới.

Dù robot công nghiệp không phải là khái niệm mới, bởi chiếc Unimate đầu tiên đã xuất hiện từ năm 1961, nhưng Trung Quốc mới là quốc gia biến công nghệ này thành một cuộc cách mạng quy mô chưa từng có.

Theo thống kê World Robotics , năm 2024 ghi nhận số lượng robot được lắp đặt hàng năm cao thứ hai trong lịch sử, chỉ thấp hơn 2% so với kỷ lục trước đó. Tổng số robot công nghiệp đang vận hành toàn cầu hiện đạt 4,66 triệu chiếc, trong đó châu Á chiếm ưu thế tuyệt đối với 74% số lượng robot mới lắp đặt. Nhật Bản và Hàn Quốc từng giữ vị trí tiên phong, nhưng Trung Quốc nay đã vượt lên thành "nhà vô địch hạng nặng", biến khu vực này thành trung tâm tự động hóa của thế giới.

Điều đáng chú ý là Trung Quốc vốn từng được biết đến nhờ lực lượng lao động giá rẻ dồi dào, nhưng nay lại dẫn đầu về robot, lĩnh vực vốn được coi là dành cho các nền kinh tế phát triển. Tại sao lại như vậy? Câu trả lời nằm ở chiến lược "Made in China 2025" ra đời từ năm 2015. Khi quốc gia này nhận thấy những vấn đề đang diễn ra như chi phí lao động leo thang, dân số già hóa và sức ép cạnh tranh từ các quốc gia mới nổi, Trung Quốc đã lựa chọn tự động hóa làm lối thoát cho mô hình sản xuất truyền thống.

Và robot, cùng với trí tuệ nhân tạo và chất bán dẫn, được nâng lên hàng ưu tiên quốc gia. Nhà nước không chỉ khuyến khích sử dụng robot trong sản xuất, mà còn đẩy mạnh phát triển ngành chế tạo robot trong nước để giảm phụ thuộc nhập khẩu.

Một thập kỷ trước, robot do các doanh nghiệp Trung Quốc sản xuất chỉ chiếm khoảng 25% thị trường nội địa của quốc gia này. Thế nhưng đến năm ngoái, lần đầu tiên robot "Made in China" đã bán được nhiều hơn so với tất cả các nhà cung cấp nước ngoài cộng lại, chiếm gần 60% thị phần.

Trung Quốc hiện không chỉ là quốc gia dùng nhiều robot nhất, mà còn nổi lên như một trung tâm sản xuất robot công nghiệp lớn nhất hành tinh, vượt cả Nhật Bản, quốc gia vốn giữ vị trí số một suốt nhiều năm.

Sự thống trị này còn được củng cố nhờ làn sóng ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Các công ty Trung Quốc đang sử dụng AI để giám sát, phân tích hiệu suất máy móc và tối ưu dây chuyền sản xuất, một bước đi mà nhiều doanh nghiệp phương Tây vẫn còn dè dặt.

Sự kết hợp giữa robot và AI tạo ra lợi thế cạnh tranh vượt trội, hứa hẹn giúp Trung Quốc duy trì vị thế trung tâm sản xuất toàn cầu bất chấp những nỗ lực "đưa nhà máy về quê hương" ở nhiều nước sau đại dịch COVID-19.

Không dừng lại ở robot công nghiệp, Trung Quốc còn đặt cược vào thế hệ robot hình người. Các công ty khởi nghiệp như Unitree Robotics đã tung ra những mẫu robot hai chân với giá chỉ khoảng 6.000 USD, rẻ hơn nhiều lần so với sản phẩm từ Mỹ.

Dù còn gây lo ngại về an ninh dữ liệu và khả năng giám sát, sự bùng nổ của phân khúc này cho thấy tham vọng rõ rệt của Bắc Kinh trong việc chiếm lĩnh cả những lĩnh vực công nghệ mũi nhọn.

Tuy nhiên, làn sóng robot cũng đặt ra thách thức đối với thị trường lao động. Các công việc lắp ráp đơn giản, lặp đi lặp lại vốn dựa nhiều vào lao động phổ thông đang dần biến mất. Song song với đó, nhu cầu về kỹ sư điện, lập trình viên và chuyên gia bảo trì robot lại tăng mạnh, khiến Trung Quốc rơi vào tình trạng thiếu hụt nhân lực chất lượng cao.

Điều này cho thấy robot không hẳn là "kẻ cướp việc làm" như nhiều người lo ngại, mà đang tái định hình cơ cấu lao động, chuyển dịch từ lao động phổ thông sang lao động có tay nghề cao.

Trong khi các quốc gia phương Tây vẫn còn tranh cãi về đạo đức và hệ quả của tự động hóa, thì Trung Quốc đã biến điều đó thành hiện thực. Giờ đây, thế giới buộc phải đối diện với thực tế rằng tương lai của sản xuất toàn cầu đang được định hình tại Trung Quốc. Những tác động lâu dài đến kinh tế, việc làm và cả cán cân quyền lực quốc tế vẫn chưa thể đoán định, nhưng một điều chắc chắn: âm thanh đều đặn vang lên trong các nhà máy Trung Quốc hôm nay chính là nhịp đập của một đế chế robot mới mà thế giới khó lòng phớt lờ.