Chiếc răng bò 5.000 năm tuổi đã thay đổi những gì chúng ta biết về Stonehenge

Trong suốt hơn một thế kỷ, xương hàm của một con bò được khai quật tại Stonehenge vẫn chỉ là một chi tiết kỳ lạ khác, ẩn mình trong vô vàn bí ẩn của di tích cự thạch này. Nhưng giờ đây, nhờ vào công nghệ hóa học tiên tiến và một mảnh răng hàm nhỏ, các nhà nghiên cứu đã vén màn một bí mật lịch sử, định hình lại những gì chúng ta biết về công trình vĩ đại này.

Chiếc răng bò cổ đại đã kể một câu chuyện phi thường, rằng chính con vật này đã thực hiện một hành trình dài 125 dặm, mang theo sứ mệnh to lớn của những người xây dựng Stonehenge.

Câu chuyện bắt đầu vào buổi bình minh của công trình, khoảng năm 2995-2900 TCN, khi các nhà khảo cổ phát hiện xương hàm của một con bò được đặt cố ý bên lối vào phía nam của di tích. Trong nhiều thập kỷ, nó không được chú ý nhiều.

Mãi cho đến gần đây, các nhà nghiên cứu tại Cục Khảo sát Địa chất Anh, Đại học Cardiff và Đại học College London đã quyết định giải mã những bí mật ẩn chứa bên trong chiếc răng này.

Một cuốn nhật ký hóa học sáu tháng

Nhóm nghiên cứu đã cắt chiếc răng hàm thứ ba của con bò thành chín lớp men. Mỗi lớp lưu giữ dấu vết hóa học từ khoảng sáu tháng trong cuộc đời của con vật, giống như một cuốn nhật ký phân tử.

Bằng cách phân tích các đồng vị, các nhà khoa học đã có thể tái hiện lại cuộc đời của con bò một cách chi tiết. Các đồng vị oxy tiết lộ tính thời vụ trong sự phát triển của răng, cho thấy con vật này đã bắt đầu vào giữa mùa đông và kết thúc vào giữa mùa hè.

Các đồng vị carbon theo dõi chế độ ăn uống của nó, từ việc gặm cỏ trong rừng vào những tháng lạnh giá đến việc gặm cỏ trên đồng cỏ rộng mở vào mùa hè.

Nhưng bước đột phá thực sự đến từ các đồng vị stronti và chì. Stronti tiết lộ nơi thức ăn của bò được trồng, trong khi chì, có nguồn gốc từ các loại đá Paleozoi cổ xưa, mang lại dấu vết sâu hơn.

Cả hai dấu vết này cùng nhau loại trừ phần lớn khu vực đông nam nước Anh và hướng đến xứ Wales, nơi loại đá này phổ biến. Giáo sư Jane Evans thuộc Cục Khảo sát Địa chất Anh chia sẻ: "Chắc hẳn nó đã gặm cỏ trên những tảng đá cũ vào một thời điểm nào đó, và kết luận hiển nhiên, xét đến Stonehenge, là xứ Wales có thể là nơi bắt nguồn cuộc sống thuở ban đầu của loài bò này".

Nếu đúng như vậy, con bò này, hoặc ít nhất là hài cốt của nó đã di chuyển hơn 100 dặm qua nước Anh thời kỳ đồ đá mới. Và nó không làm điều đó một mình.

Vận chuyển đá khổng lồ bằng sức bò?

Những khối đá xanh nổi tiếng của Stonehenge (một số khối nặng hơn bốn tấn) từ lâu đã được xác định là có nguồn gốc từ các mỏ đá ở Đồi Preseli, xứ Wales. Nhưng điều chúng ta chưa biết là chúng đã được vận chuyển như thế nào.

Giáo sư Michael Parker Pearson, một nhân vật hàng đầu trong lĩnh vực tiền sử Anh và là đồng tác giả của nghiên cứu, nhận thấy bằng chứng mới này rất thuyết phục. "Nó đặt ra khả năng hấp dẫn rằng gia súc đã giúp vận chuyển những tảng đá".

Cho đến gần đây, các nhà khảo cổ học cho rằng gia súc thời kỳ này không được sử dụng làm vật thồ. Nhưng các nghiên cứu mới, bao gồm cả nghiên cứu này, đã bác bỏ quan điểm đó. Một số xương gia súc cho thấy cấu trúc bàn chân phù hợp với việc chịu tải nặng. Và vị trí đặt hài cốt của con bò này được chôn cất cẩn thận tại lối vào nghi lễ của phiên bản Stonehenge đầu tiên cho thấy nó không chỉ là bữa tối.

"Nếu bạn phải kéo những tảng đá to bằng một chiếc xe buýt nhỏ từ xứ Wales đến Wiltshire", Evans lưu ý, "bạn cần nhiều hơn là sức mạnh cơ bắp, bạn cần một mạng lưới hỗ trợ. Bạn phải nuôi sống mọi người. Nuôi sống động vật. Phối hợp hậu cần trên khắp địa hình". Có thể nói, đây là quản lý dự án thời kỳ đồ đá mới, và bò có thể là yếu tố trung tâm của kế hoạch này.

Một tượng đài được xây dựng trên xương

Chiếc răng của con bò còn tiết lộ một điều khác: nó có thể là một con bò cái đang mang thai. Trong thời gian mang thai hoặc cho con bú, bò cái trải qua căng thẳng trao đổi chất, và xương giải phóng các nguyên tố dự trữ như chì trở lại máu. Một đột biến đồng vị chì trong răng của nó, hình thành vào cuối mùa đông đến đầu mùa xuân, đã củng cố giả thuyết này.

Richard Madgwick, giáo sư tại Đại học Cardiff và là tác giả chính của nghiên cứu, nhấn mạnh: "Cách tiếp cận tiểu sử chi tiết về một loài động vật duy nhất này mang đến một khía cạnh hoàn toàn mới cho câu chuyện về Stonehenge".

Một điều thú vị khác là con bò có thể đã chết nhiều năm trước khi hài cốt của nó được chôn cất tại Stonehenge. Niên đại carbon phóng xạ cho thấy hài cốt của nó có thể đã được bảo quản trong nhiều thập kỷ, thậm chí nhiều thế kỷ.

Dù nó đã bị ăn thịt, chôn cất theo nghi lễ hay được mang theo như một di vật của cuộc hành trình, chúng ta có thể sẽ không bao giờ biết được. Nhưng việc cố tình đặt hàm của nó ở cổng vào vòng tròn đầu tiên của Stonehenge đã nói lên rất nhiều điều.

Cuối cùng, một mẫu răng hàm sáu tháng tuổi của một con bò đã trở thành chìa khóa mở ra một câu chuyện rộng lớn hơn, rằng Stonehenge rất có thể không chỉ do con người xây dựng. Công sức khổng lồ cần thiết để vận chuyển đá xanh từ Đồi Preseli đến Stonehenge đòi hỏi phải có sự hợp tác của các loài động vật mạnh mẽ, nguồn cung cấp thực phẩm và một mạng lưới phối hợp của con người.

Những phát hiện này đã được công bố trên Journal of Archaeological Science , và Evans tin rằng vẫn còn nhiều điều để tìm hiểu từ hành trình dài của "cô bò Stonehenge" khi các công cụ khoa học mới xuất hiện.