Điện thoại giờ đã trở thành một phần mở rộng của cơ thể con người: Rời tay khỏi nó, bạn sẽ thấy trống rỗng, giống như người mới cắt cụt chi

Lần cuối cùng bạn động vào điện thoại của mình là khi nào? Trong thế kỷ 21, câu hỏi này có lẽ chỉ xuất hiện trong phòng hỏi cung, khi cơ quan điều tra cố gắng hỏi một nghi can xem hắn đã phi tang điện thoại của mình ở đâu. 

Suốt thời gian thi hành án sau đó, tù nhân cũng là đối tượng duy nhất trên thế giới không được sử dụng điện thoại. Còn đối với hầu hết người bình thường chúng ta, câu trả lời sẽ thật sự vô nghĩa. 

Bởi mọi người đều kiểm tra điện thoại của mình suốt cả ngày, mỗi lần cách nhau trung bình chỉ 5 phút.

Đó là con số được rút ra từ một khảo sát ở Mỹ cho thấy trong thời gian thức giấc, mỗi người sẽ mở điện thoại của mình tới 205 lần. Chia cho 16 tiếng, trung bình cứ 4 phút 40 giây, bạn lại càm vào điện thoại một lần.

GenZ là thế hệ sử dụng điện thoại nhiều nhất, với 6 tiếng 18 phút mỗi ngày. Tính ra, trong năm 2024, họ đã dành ra 95 ngày, tương đương hơn 3 tháng chỉ để nhìn vào màn hình điện thoại.

Thế hệ Millennials, những người sinh từ năm 1981-1996, được biết đến là thế hệ trưởng thành với cuộc bùng nổ điện thoại di động, cũng dùng điện thoại hơn 6 tiếng mỗi ngày. Và họ thậm chí còn kiểm tra điện thoại của mình nhiều hơn cả GenZ, với 324 lần/ngày, tương đương với mỗi 3 phút.

Khảo sát cũng cho thấy:

- 80,6% kiểm tra điện thoại trong vòng 10 phút đầu tiên sau khi thức dậy

- 76% sẽ mở điện thoại trong vòng 5 phút khi họ nhận được một thông báo bằng tiếng "ting"

- 65,7% sử dụng điện thoại khi trong phòng tắm

- 53,7% sử dụng điện thoại để nhắn tin cho người đang ở trong cùng phòng

- 38,1% sử dụng điện thoại khi đang trong buổi hẹn hò

- 27% sử dụng điện thoại trong khi lái xe

Quay trở lại chưa đầy 2 thập kỷ trước, khi Steve Jobs giới thiệu chiếc iPhone vào năm 2007, ông đã nói rằng thiết bị của mình sẽ thay đổi cả thế giới. 

Nhưng có lẽ, chính Jobs cũng không thể lường trước được rằng, điện thoại với màn hình cảm ứng sẽ thay đổi cả con người.

Bây giờ, chúng đang trở thành một phần mở rộng của cơ thể mỗi chúng ta, một phần gắn chặt vào bàn tay người dùng - mà thiếu nó, chúng ta sẽ cảm thấy vô cùng trống rỗng và bứt rứt.

Thú thật đi, bạn có bao giờ cảm thấy thiếu thiếu khi không cầm điện thoại trên tay, cho dù đó là trên xe bus, khi đang ngồi ở quán cà phê hay thậm chí khi đang làm việc. Nhiều người mô tả cảm giác thiếu điện thoại di động giống như có một sự trống rỗng kỳ lạ trong tay họ.

Ngón tay họ bỗng trở nên bồn chồn, lúng túng, như muốn tìm kiếm thứ gì đó để nắm lấy, để chạm vào và để vuốt. Một cảm giác thiếu vắng len lỏi trong lòng, không hẳn là lo lắng, nhưng đủ để khiến họ bứt rứt, khó chịu.

Cứ thử để quên điện thoại một ngày ở nhà, và bạn sẽ ngay lập tức thấy nhịp điệu thường ngày trong cuộc sống của mình bị gián đoạn. Đó không phải là vì bạn không có Facebook để đọc, không có Momo để quét QR chuyển tiền hay không có Shoppe để mua sắm. Mà đó là một cảm giác thiếu vắng vật lý đơn thuần, không có điện thoại trong lòng bàn tay.

Cảm giác thiếu thiếu về mặt vật lý khi không cầm điện thoại, thậm chí, có thể được so sánh với hiện tượng "chi ma" (phantom limb). Nó xảy ra với các bệnh nhân phải phẫu thuật cắt cụt chi, mà sau khi phẫu thuật xong, họ vẫn cảm nhận được sự hiện diện của phần chi đã mất.

Các bệnh nhân báo cáo các cảm giác bao gồm ngứa, đau, nóng rát hoặc buốt lạnh ở phần chi đã bị cắt cụt. Một số người thậm chí vẫn có cảm giác như mình đang điều khiển được bàn tay đã mất, dù thực tế nó không còn ở trên cơ thể họ nữa.

Thống kê trên tài liệu y khoa cho thấy hiện tượng "chi ma" xảy ra trên 60-80% bệnh nhân cắt cụt. Điều này xảy ra là do cách não bộ và hệ thần kinh hoạt động. Khi chi mới bị cắt, các dây thần kinh ở phần còn lại vẫn gửi tín hiệu lên não, và não vẫn giữ "bản đồ" của chi đó trong vỏ não cảm giác và vận động.

Điều này khiến não hiểu lầm rằng chi vẫn còn, dẫn đến ảo giác "chi ma". Và việc không cầm điện thoại bây giờ cũng có thể được ví như một ảo giác "điện thoại ma", tương tự như vậy.

Các nhà khoa học sử dụng thuật ngữ "Body schema", hay sơ đồ cơ thể để xác định cơ chế não bộ dùng để xác định ranh giới của các bộ phận trên cơ thể bạn với môi trường bên ngoài.

Khác với hình ảnh mà mắt bạn thấy cơ thể khi soi gương, "body schema" là một bản đồ nội tại, được xây dựng bằng một loạt các vùng não như vỏ não cảm giác, vỏ não vận động, vùng hậu đỉnh và tiểu não.

Các vùng não này góp phần tạo ra một hình ảnh cơ thể bạn trong vô thức, giúp bạn điều khiển các bộ phận của mình mà không cần suy nghĩ – như đưa tay lấy cốc nước, bước chân lên cầu thang, hoặc lấy tay chạm lên mũi của mình trong khi đang nhắm mắt…

Điều đặc biệt với sơ đồ cơ thể "body schema" là các nghiên cứu cho thấy nó không chỉ được giới hạn bởi bản thân cơ thể con người, mà còn có thể mở rộng sang các công cụ mà chúng ta sử dụng.

Ví dụ, một nghiên cứu trên tạp chí Experimental Brain Research năm 2015 cho thấy sau khi sử dụng một công cụ như một chiếc cào, người tham gia đã có sự thay đổi trong nhận thức về chiều dài cánh tay, thể hiện sự tích hợp công cụ vào sơ đồ cơ thể họ.

Tương tự, một nghiên cứu khác sử dụng hình ảnh chụp cộng hưởng từ MRI đã chứng minh "body schema" được mở rộng khi chúng ta cầm nắm công cụ. Đó là lý do bạn không chỉ xác định được đầu ngón tay của mình ở đâu trong vô thức, mà còn xác định được cả đầu bút, cán chổi hoặc đầu đũa khi cầm chúng trong thời gian dài.

Điện thoại di động, hóa ra, cũng là một công cụ mở rộng như vậy. Khi các nghiên cứu chỉ ra GenZ và thế hệ trước đó đang cầm điện thoại hơn 6 tiếng mỗi ngày, không khó tưởng tượng điện thoại di động đã trở thành một phần mở rộng của cơ thể chúng ta.

Một nghiên cứu trên tạp chí Brain Behaviors đã sử dụng hình ảnh chụp cộng hưởng từ chức năng (fMRI) để so sánh hoạt động não giữa những người dùng điện thoại quá mức và người dùng bình thường.

Kết quả cho thấy việc sử dụng điện thoại quá mức gây ra sự thay đổi trong mạng lưới tiền đình, đỉnh não và các vùng liên quan đến kiểm soát vận động cũng như sơ đồ cơ thể.

Một bài báo khác trên tạp chí Psychoradiology năm 2023 cũng đã tổng hợp hơn 20 nghiên cứu, cho thấy sử dụng điện thoại quá mức liên quan đến thay đổi trong mạng lưới thần kinh, bao gồm mạng lưới cảm giác-vận động và tiền đình, những nơi quản lý sơ đồ cơ thể "body schema" của bạn.

Đó là lý do tại sao ngay khi cầm điện thoại lên tay, bạn đã có thể biết chính xác vị trí cảm biến vân tay, nút nguồn, nút tăng giảm âm lượng và thậm chí bàn phím cảm ứng của nó nằm ở đâu.

Với nhiều tác vụ như mở một ứng dụng quen thuộc, nhắn tin hoặc vuốt qua video trên mạng xã hội, bạn thậm chí có thể làm chúng thành thục mà không cần nhìn.

Việc điện thoại di động đã trở thành một phần mở rộng của cơ thể con người, một phần trong bản đồ "body schema" là lời giải thích cho những cảm giác trống rỗng, bứt rứt khi bạn không có điện thoại để cầm trong tay.

Việc bị tước mất điện thoại, như khi bước vào phòng họp, khi bạn để quên nó ở nhà hoặc thậm chí phải tạm đút nó vào túi quần để lái xe cũng giống như việc bạn bị mất khả năng sử dụng một phần bàn tay của mình.

Tưởng tượng nó giống như khi tay bạn bị bó bột, hoặc khi nó mắc kẹt trong một cái ấm như thế này:

Trong một nghiên cứu mới đăng trên tạp chí Computers in Human Behavior, các nhà khoa học đã thực hiện một thí nghiệm để kiểm tra xem điều gì sẽ xảy ra khi đó, khi bạn có điện thoại nhưng chỉ được phép dùng để nghe gọi và thực hiện các tác vụ liên lạc cơ bản.

Họ đã tuyển dụng 25 tình nguyện viên độ tuổi từ 18-30. Những người này được yêu cầu chỉ sử dụng điện thoại thông minh của mình cho nhu cầu tối thiểu là nghe gọi, nhắn tin và xử lý công việc.

Các hoạt động giải trí như lướt mạng xã hội, xem video, tán gẫu qua ứng dụng đều sẽ bị cấm trong vòng 72 tiếng đồng hồ. Sau thời gian đó, các tình nguyện viên sẽ được cho nằm vào máy cộng hưởng từ MRI và xem 3 tổ hợp hình ảnh trên màn hình:

Tổ hợp thứ nhất bao gồm một bộ hình ảnh trung tính, như ảnh thuyền, hoa, hồ nước. <ột bộ hình ảnh thứ hai chụp những chiếc điện thoại tắt màn hình. Và bộ hình ảnh cuối cùng chụp những chiếc điện thoại sáng màn hình đang được sử dụng.

Kết quả từ máy cộng hưởng từ MRI cho thấy một loạt các vùng não bao gồm nhân accumbens và vỏ não vành trước của tình nguyện viên đã bị kích hoạt mạnh khi họ xem bộ hình ảnh thứ ba, sau 72 tiếng kiêng sử dụng điện thoại.

Điều đáng nói, đây là những vùng não điều khiển các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và serotonin đem lại cảm giác thỏa mãn. Và cách mà chúng được kích hoạt ở người kiêng dùng điện thoại cũng giống như ở những người nghiện ma túy.

Những phát hiện mới này củng cố thêm vào luận điểm cho rằng điện thoại đã trở thành một vật thể không thể thiếu trong cuộc sống của đa số mọi người ngày nay. 

Nó không chỉ là một phần mở rộng của cơ thể chúng ta, đóng vai trò như một công cụ giúp chúng ta thực hiện nhiều công việc, mà điện thoại còn giống như một chất gây nghiện, có chức năng giải trí và tạo ra những cơn sốt dopamine sực lên trong não bộ.

Đó là lời giải thích cuối cùng cho lý do tại sao ngay khi chúng ta tạm thời buông điện thoại của mình ra, khoảng trống mà nó để lại trong tay lại tạo ra cảm giác bứt rứt, thèm sử dụng chúng, thèm động vào chúng một lần nữa.

Và khi không cưỡng lại được cơn thèm muốn đó, hậu quả là chúng ta sẽ nhấc điện thoại của mình lên mỗi 3 phút một lần, trong vô thức, có khi chẳng để kiểm tra một tin nhắn nào, mà chỉ để cảm thấy tay mình không trống rỗng.