Lần đầu tiên tìm thấy xác ướp tự nhiên của 'loài mèo nhanh nhất thế giới'

Trong khi các hang động từ lâu đã nổi tiếng với hệ sinh thái bí ẩn, nơi sinh sống của những loài động vật kỳ lạ như nhện hang, cá sấu màu cam hay những loài thú không mắt, thì sự xuất hiện của báo gêpa, loài mèo lớn nhanh nhất hành tinh lại chưa bao giờ được ghi nhận.

Tuy nhiên, một phát hiện gây chấn động mới đây tại Ả Rập Xê Út đã thay đổi điều đó. Các nhà khoa học công bố đã tìm thấy xác ướp tự nhiên của báo gêpa bên trong hệ thống hang Lauga ở miền bắc đất nước này. Đây được xem là loài mèo lớn đầu tiên trong lịch sử được phát hiện trong trạng thái ướp xác tự nhiên, đánh dấu một cột mốc hiếm có trong nghiên cứu cổ sinh học.

Khám phá này bao gồm hài cốt của 54 cá thể báo gêpa cùng với phần còn lại của con mồi, trong đó có tới bảy cá thể được bảo quản trong tình trạng ướp xác hoàn hảo. Điều đặc biệt là tuổi đời của những mẫu vật này trải dài qua hàng nghìn năm, với mẫu xương lâu đời nhất có niên đại khoảng 4.223 năm, còn mẫu trẻ nhất mới chỉ 127 năm.

Các nhà khoa học cho rằng chính điều kiện nhiệt độ và độ ẩm ổn định bên trong hang Lauga đã tạo ra môi trường lý tưởng để các xác ướp được lưu giữ trong tình trạng nguyên vẹn qua thời gian dài.

Đi sâu vào phân tích di truyền, nhóm nghiên cứu nhận thấy hai mẫu xương lâu đời nhất có mối liên hệ gần gũi với loài báo gêpa Tây Bắc Phi ( Acinonyx jubatus hecki ), trong khi các mẫu vật còn lại có quan hệ gần hơn với báo gêpa châu Á ( Acinonyx jubatus venaticus ).

Đáng chú ý, báo gêpa châu Á hiện nay chỉ còn tồn tại trong một quần thể cực kỳ nguy cấp ở Iran, với số lượng chưa đến 20 cá thể trong tự nhiên. Việc phát hiện dấu tích của cả hai phân loài này trên bán đảo Ả Rập cho thấy khu vực từng là nơi sinh sống phong phú của loài báo gêpa, trước khi chúng biến mất khỏi nơi này trong thời gian gần đây.

Phát hiện tại Ả Rập Xê Út còn trở nên đặc biệt hơn nếu đặt trong bối cảnh các nghiên cứu trước đây. Năm 2023, giới khoa học từng xôn xao khi tìm thấy những xác ướp mèo con răng kiếm trong lớp băng vĩnh cửu tại Siberia.

Tuy nhiên, mèo răng kiếm vốn không thuộc nhóm "mèo lớn" hiện đại như sư tử, hổ hay báo gêpa, bởi chúng đã tách nhánh tiến hóa từ rất sớm. Do vậy, đây là lần đầu tiên một loài mèo lớn thực thụ được tìm thấy trong trạng thái ướp xác tự nhiên, làm sáng tỏ thêm những mảnh ghép còn thiếu trong lịch sử tiến hóa của họ mèo.

Điều khiến các nhà khoa học băn khoăn là việc báo gêpa hiện đại vốn không có thói quen sử dụng hang động làm nơi trú ẩn hay cất giấu con mồi, khác hẳn với một số loài mèo khác. Một giả thuyết được đưa ra cho rằng những cá thể báo gêpa này đã vô tình sa vào hang Lauga qua các lối vào trơn trượt hoặc dốc đứng, sau đó bị mắc kẹt và chết trong đó.

Các bẫy ảnh được đặt bên trong hang còn cho thấy nơi đây hiện vẫn được loài sói bản địa sử dụng, điều này gợi ý rằng hệ thống hang từng đóng vai trò quan trọng trong chuỗi sinh thái địa phương suốt hàng nghìn năm.

Không chỉ có giá trị khảo cổ, những xác ướp báo gêpa còn mở ra hướng nghiên cứu mới về khả năng phục hồi loài ở bán đảo Ả Rập. Việc tìm thấy di cốt của cả báo gêpa Tây Bắc Phi lẫn báo gêpa châu Á cho thấy khu vực này từng là nơi giao thoa di truyền giữa các phân loài.

Điều đó đồng nghĩa với việc, trong tương lai, bán đảo Ả Rập hoàn toàn có thể trở thành địa bàn phục hồi tự nhiên cho báo gêpa nếu các chương trình bảo tồn được tiến hành. Với việc báo gêpa hiện đã mất tới 98% phạm vi sinh sống toàn cầu, những manh mối từ các xác ướp cổ đại này càng trở nên quan trọng trong bối cảnh loài mèo lớn nhanh nhất thế giới đang đối mặt nguy cơ tuyệt chủng.

So với những lần phát hiện xác ướp mèo nhà trong các hầm mộ Ai Cập cổ đại, vốn được tạo ra một cách nhân tạo nhằm phục vụ tín ngưỡng thì các xác ướp báo gêpa tại Lauga hoàn toàn mang tính tự nhiên. Đây là bằng chứng cho thấy môi trường địa chất có thể trở thành một "quan tài thời gian" hoàn hảo, giúp lưu giữ những loài động vật quý hiếm mà không cần đến sự can thiệp của con người.

Phát hiện chấn động này cũng gợi mở thêm những giả thuyết về hành vi sinh thái của báo gêpa trong quá khứ. Có thể trong những giai đoạn khí hậu khắc nghiệt, chúng đã buộc phải thay đổi tập tính, tìm đến hang động như một nơi trú ẩn tạm thời.

Cũng không loại trừ khả năng, một số phân loài báo gêpa trong lịch sử từng có thói quen sử dụng hang động giống như loài báo gêpa châu Mỹ ( Miracinonyx trumani ) đã tuyệt chủng từ lâu. Hiện tượng này được gọi là tiến hóa hội tụ, khi những loài không cùng huyết thống lại phát triển đặc điểm giống nhau để thích nghi với điều kiện môi trường tương tự.

Từ góc độ khoa học, việc tìm thấy xác ướp tự nhiên của báo gêpa không chỉ mở rộng hiểu biết về lịch sử tiến hóa của loài mèo lớn, mà còn đóng góp những dữ liệu quý giá cho công tác bảo tồn.

Với tình trạng báo gêpa đang ngày càng bị thu hẹp môi trường sống, những mẫu vật ướp xác này có thể mang lại thông tin về di truyền, bệnh lý và cả quá trình thích nghi của chúng trong quá khứ. Tất cả những dữ liệu đó đều có thể trở thành nền tảng quan trọng để xây dựng chiến lược bảo tồn trong hiện tại và tương lai.

Trong bức tranh đa dạng sinh học toàn cầu, báo gêpa từ lâu đã được coi là biểu tượng của tốc độ và sức mạnh. Nhưng nghịch lý là loài vật nhanh nhất hành tinh này lại đang chạy đua với thời gian để tồn tại.

Những xác ướp trong hang Lauga không chỉ là minh chứng cho một giai đoạn vàng son của báo gêpa trên bán đảo Ả Rập, mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm của con người trong việc bảo vệ những di sản thiên nhiên còn sót lại. Việc lưu giữ được những bằng chứng sống động qua hàng nghìn năm cho thấy thiên nhiên có khả năng bảo tồn những bí mật kỳ diệu, chỉ chờ chúng ta khám phá và học hỏi.