Những bức chạm khắc lạc đà 12.000 năm tuổi viết lại lịch sử bị lãng quên của Ả Rập

Khoảng 12.000 năm trước, trong bối cảnh khí hậu toàn cầu đang dần ấm lên sau thời kỳ Băng hà khắc nghiệt, một nhóm những người săn bắt hái lượm tiên phong đã mạo hiểm tiến sâu vào vùng sa mạc Ả Rập rộng lớn và khô cằn. Nơi mà ngày nay thường được hình dung như một biển cát bất tận không thể duy trì sự sống, vào thời điểm đó lại tồn tại những hồ nước theo mùa, hình thành từ những trận mưa hiếm hoi trong mùa đông.

Chính những "ốc đảo tạm thời" này đã trở thành chỗ dựa để con người tồn tại, săn bắn và ghi dấu ấn sâu đậm lên cảnh quan khắc nghiệt bằng những tác phẩm nghệ thuật độc đáo chạm khắc trên vách đá.

Khám phá mới nhất tại sa mạc Nafud, miền bắc Ả Rập, đã hé lộ hơn 130 hình khắc động vật có kích thước thật, được các nhà khảo cổ xác định có niên đại khoảng 12.000 năm. Đây là một phát hiện mang tính đột phá, mở ra một chương ít được biết đến trong lịch sử loài người: câu chuyện về những người du mục đầu tiên đã không chỉ tìm cách sinh tồn nơi khô hạn mà còn để lại một di sản biểu tượng bền vững khắc sâu trên đá.

Trong hàng thiên niên kỷ, giới nghiên cứu cho rằng vùng nội địa Ả Rập không có người ở, bởi vào đỉnh cao của Kỷ Băng hà cuối cùng cách đây khoảng 20.000 năm, khu vực này cực kỳ khô cằn, giá lạnh, gần như không tồn tại nguồn nước ngọt. Nhưng các bằng chứng khảo cổ học hiện đại đã chỉ ra điều ngược lại.

Thông qua phương pháp định tuổi phát quang trên lòng hồ cổ, các nhà khoa học phát hiện từ 16.000 đến 13.000 năm trước, những hồ nông theo mùa đã dần xuất hiện. Chúng không phải những vùng đất ngập nước trù phú, mà là những hố trũng được lấp đầy sau mưa, tạo nên "hành lang nước ngọt" quý giá, cho phép con người di chuyển và sinh sống trong sa mạc.

Chính tại những nơi này, họ đã dựng nên một "bảo tàng nghệ thuật" ngoài trời độc nhất. Các khảo sát ở ba địa điểm chính - Jebel Arnaan, Jebel Mleiha và Jebel Misma - đã ghi nhận 176 bức chạm khắc trên 62 phiến đá, trong đó phần lớn khắc họa động vật với kích thước thật.

Đáng chú ý, lạc đà chiếm tới 72% số loài động vật được tái hiện, bên cạnh dê núi, linh dương gazelle, ngựa và lừa hoang. Đây đều là những loài động vật quen thuộc với cư dân du mục thời kỳ đó.

Một trong những kiệt tác ngoạn mục nhất được tìm thấy ở Jebel Misma: một bức khắc trải dài 23 mét, mô tả 23 con lạc đà và ngựa có kích thước thật, nằm cách mặt đất gần 40 mét. Để hoàn thiện tác phẩm này, các nghệ sĩ cổ đại đã phải làm việc trên một gờ đá sa thạch chênh vênh, chỉ rộng 30-50 cm.

Việc sáng tác trong điều kiện khắc nghiệt như vậy cho thấy đây không đơn thuần là hành động ngẫu hứng, mà là một nghi lễ nghệ thuật đầy tính biểu tượng, thể hiện sự khéo léo, tỉ mỉ và cả sự mạo hiểm đến mức có thể đánh đổi tính mạng.

Các nghiên cứu chi tiết cho thấy những hình khắc này không chỉ mang tính nghệ thuật mà còn chứa đựng thông tin sinh thái quan trọng. Nhiều hình vẽ lạc đà được khắc họa với cổ phình ra và lớp lông dày, gợi ý rằng các nghệ sĩ đã quan sát và mô tả chúng vào mùa mưa, thời điểm có ý nghĩa sống còn đối với cả con người lẫn động vật trong sa mạc.

Nghệ thuật này không chỉ phản ánh môi trường sống mà còn mang tính biểu tượng, khi lạc đà có lẽ được xem là hình tượng tối thượng của sức bền bỉ và khả năng sinh tồn trong khung cảnh khắc nghiệt của bán đảo Ả Rập.

Điều thú vị là bên cạnh những hình khắc, các nhà khảo cổ còn tìm thấy nhiều công cụ bằng đá, bao gồm mũi tên El Khiam và lưỡi dao Helwan. Đây là những hiện vật đặc trưng của văn hóa Natufian và thời kỳ đồ đá mới sơ khai ở Levant - khu vực bao gồm Jordan, Israel và Syria ngày nay.

Sự hiện diện của chúng tại sa mạc Nafud, cách xa hàng trăm km, chứng tỏ những cộng đồng săn bắt hái lượm này không hề biệt lập. Ngược lại, họ tham gia vào mạng lưới giao lưu văn hóa, tiếp nhận công nghệ và có thể đã duy trì những chuyến di cư dài ngày.

Bằng chứng về trao đổi còn được củng cố khi các nhà nghiên cứu phát hiện những hạt trang sức được chế tác từ đá xanh và vỏ sò Dentalium - một loài nhuyễn thể biển. Đây là dấu vết cho thấy họ hoặc trực tiếp di chuyển qua những vùng biển xa xôi, hoặc có mối quan hệ thương mại với các nhóm người khác.

Tất cả gợi nên một bức tranh sinh động về những cộng đồng di động theo mùa, săn bắt, hái lượm và đồng thời gắn bó trong mạng lưới văn hóa trải dài khắp Trung Đông thời kỳ hậu Băng hà.

Điều đáng nói là nghệ thuật của họ mang sắc thái riêng, khác biệt với người cùng thời ở Levant. Nếu ở Levant, con người tập trung khắc họa tượng hình người và xây dựng công trình cộng đồng, thì tại bán đảo Ả Rập, nghệ sĩ tiền sử lại chọn động vật (đặc biệt là lạc đà) làm trung tâm sáng tạo.

Sự khác biệt này cho thấy một bản sắc văn hóa riêng biệt, khẳng định rằng những cư dân nơi đây không chỉ là "nhánh mở rộng" của nền văn hóa phía bắc mà là một cộng đồng sáng tạo độc lập, có quan điểm riêng về thế giới và môi trường sống quanh họ.

Có thể nói, những nhóm người này chính là những cư dân đầu tiên tái định cư tại vùng nội địa Ả Rập sau thời kỳ Băng hà, và họ đã công bố sự hiện diện của mình theo cách đầy ấn tượng: bằng nghệ thuật khắc đá quy mô hoành tráng, vượt qua mọi giới hạn về điều kiện tự nhiên và kỹ thuật. Những "người lính gác" bằng đá ấy đã đứng lặng lẽ trong suốt 12.000 năm, giữ kín bí mật về sự tồn tại của những cộng đồng tiên phong, để rồi nay mới dần được hé lộ.

Nghiên cứu quan trọng này vừa được công bố trên tạp chí Nature, mang đến một góc nhìn hoàn toàn mới về hành trình của loài người trong việc thích nghi, sáng tạo và khẳng định dấu ấn văn hóa ở những nơi tưởng chừng không thể sinh tồn. Nó không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ mà còn làm nổi bật một sự thật: từ hàng chục nghìn năm trước, con người đã luôn tìm cách vượt qua giới hạn của tự nhiên và để lại di sản trường tồn vượt thời gian.