Thực phẩm chức năng: Có lợi hay gây hại?

Nhận được chất dinh dưỡng chỉ từ một viên nang mềm nghe có vẻ dễ dàng hơn nhiều, so với ăn đủ loại thực phẩm. Đó là cách mà nhiều người đang lựa chọn để sống khỏe hơn cùng với thực phẩm chức năng.

Bạn có những viên bổ sung canxi, kali, magie, vitamin A, C và D? Một nửa dân số Mỹ cũng mua thực phẩm chức năng để bổ sung sinh dưỡng. Trong khi đúng là một số ít người thiếu hụt dinh dưỡng thực sự cần dùng chúng, nghiên cứu chỉ ra trong nhiều trường hợp thực phẩm chức năng không có hiệu quả.

Hơn nữa, một số loại thực phẩm chức năng không những không thể thực hiện những lời hứa hẹn từ phía nhà sản xuất, chúng còn có thể gây nguy hiểm, nhất là khi dùng với số lượng lớn. Một vài nghiên cứu chỉ ra tác dụng "tiềm năng" của các loại thực phẩm chức năng, một số nghiên cứu sau này lại chỉ ra điều ngược lại.

Một người đàn ông đi ngang qua gian hàng bày bán đủ loại thực phẩm chức năng

Cơn sốt thực phẩm chức năng

Thời đại ngày nay, bạn sẽ bị bội thực bởi những quảng cáo, tin tức, lời khuyên và thậm chí cả nghiên cứu khoa học về thực phẩm chức năng. Đã từng có hàng loạt nghiên cứu ca ngợi một danh sách dài các lợi ích của vitamin D: từ việc ngăn ngừa cảm lạnh thông thường, trầm cảm tới tiểu đường và ung thư.

Axit béo Omega-3 thì được bán với những lời chào hàng là có thể ngăn ngừa đột quỵ và các bệnh tim mạch khác. Các chất chống oxy hóa như vitamin A, E, beta carotene được coi là những "viên đạn bạc" hứa hẹn chống lại bệnh tim, ung thư và cả Alzheimer.

Thế nhưng, có một thiếu sót chung rất lớn trong phần lớn nghiên cứu về thực phẩm chức năng: các nhà khoa học đã không kiểm tra đến hiệu ứng giả dược. Hiệu ứng giả dược xảy ra khi bản thân viên thuốc không có tác dụng, nhưng bởi sự tin tưởng của người dùng, các tác dụng lại được báo cáo.

Và khi các nghiên cứu thử nghiệm ngẫu nhiên, kiểm soát chặt chẽ hơn được tiến hành, kết quả của chúng thường mâu thuẫn với các nghiên cứu ủng hộ tác dụng của thực phẩm chức năng. Câu hỏi về liệu chúng có tác dụng thật hay không tiếp tục được đem ra bàn cãi.

“Thường thì sự tin tưởng của người sử dụng thực phẩm chức năng đều vượt xa so với tác dụng thực sự mà khoa học chứng minh được”, Tiến sĩ JoAnn Manson, giám đốc y tế dự phòng tại bệnh viện Brigham, đồng thời là một giáo sư tại trường Y Harvard cho biết.

Cơn sốt thực phẩm chức năng gây ra rất nhiều tranh cãi

Một số nghiên cứu về tác dụng của thực phẩm chức năng không hoàn toàn kiểm soát được các yếu tố gây nhiễu như chế độ ăn uống, thói quen tập thể dục… Trong trường hợp đó, chúng không thể chứng minh việc sử dụng thực phẩm chức năng có tác dụng thực sự với sức khỏe.

“Những người mà đã uống thực phẩm chức năng có xu hướng khỏe mạnh hơn vì họ đã có một ý thức rằng mình nên tập thể dục nhiều hơn, ăn chế độ ăn lành mạnh hơn và một loạt các biến số khác liên quan đến lối sống, mà rất khó để chúng ta kiểm soát được trong mô hình thống kê”, Tiến sĩ Manson giải thích.

Một số loại thực phẩm chức năng được nghiên cứu trước chứng minh có lợi ích sức khỏe, thì sau này nghiên cứu chặt chẽ hơn lại không tìm thấy lợi ích của nó. Cá biệt, có trường hợp nghiên cứu phản biện còn chỉ ra thực phẩm chức năng đó có hại.

Ví dụ như vitamin E, ban đầu được chứng minh có tác dụng bảo vệ tim. Nhưng sau đó, các nhà khoa học khác phát hiện nó có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ. Tương tự, axit folic và vitamin nhóm B khác từng được cho là giúp ngăn ngừa bệnh tim và đột quỵ. Cho đến khi nghiên cứu sau này không xác nhận được kết quả trước, thậm chí còn chỉ ra liều cao của chúng có thể làm tăng nguy cơ ung thư.

Bạn thực sự cần bao nhiêu chất dinh dưỡng mỗi ngày?

Một trong những loại thực phẩm chức năng thường gặp nhất là những viên bổ sung vitamin. Dưới đây là bảng khuyến nghị mức tiêu thụ hàng ngày cho các loại vitamin quan trọng:

*RAE (Retinol activity equivalents): Đơn vị tương đương tác dụng retinol. 1 microgram RAE = 1 mg retinol = 12 mg β-carotene = 24 mg carotenoid tiền thân vitamin A khác.

Làm thế nào để bổ sung dinh dưỡng?

Sự thật là chúng ta cần một loạt các loại chất dinh dưỡng mỗi ngày để duy trì sức khỏe. Vitamin D và canxi để bảo vệ xương, axit folic để sản xuất và nuôi dưỡng các tế bào mới. Vitamin A để duy trì hệ miễn dịch khở mạnh và một thị lực tốt.

Tuy nhiên, việc bạn lấy các dưỡng chất này từ nguồn nào cũng rất quan trọng. “Thông thường, cách tốt nhất là bạn nên nạp vitamin và khoáng chất từ thực phẩm thay vì thực phẩm chức năng”, Tiến sĩ Manson khuyến cáo.

Nạp dinh dưỡng từ thực phẩm thì tốt hơn thực phẩm chức năng

Trái cây, rau quả, cá và các loại thực phẩm lành mạnh khác có chứa đầy đủ các chất dinh dưỡng mà bạn thậm chí không thể tìm thấy trong các viên thực phẩm chức năng. Chúng sẽ cùng nhau kết hợp giúp giữ gìn sức khỏe tốt hơn, điều bạn không thể nhận được khi chỉ uống một vài loại thực phẩm chức năng.

Thêm vào đó, liều cao của một loại vitamin hay khoáng chất thậm chí có thể làm cản trở hấp thu các chất dinh dưỡng khác, cùng nhiều tác dụng phụ không mong đợi.

Thận trọng với thực phẩm chức năng

Trước khi bạn sử dụng bất kể một loại thực phẩm chức năng nào, tìm hiểu thật kỹ về nó là điều hết sức quan trọng. Bạn phải biết liệu những lợi ích từ thực phẩm chức năng với mình có đáng để đánh đổi lấy một số nguy cơ từ nó?

Để biết được điều này, bạn phải tìm đọc những nghiên cứu có giá trị, được thực hiện khách quan và loại trừ những hiệu ứng giả dược. Nếu không có thời gian hoặc cảm thấy bị “lạc đường” trong những nghiên cứu khó hiểu, hãy hỏi ý kiến bác sĩ và chuyên gia, họ sẽ sẵn sàng cho bạn lời khuyên.

Tìm hiểu kỹ và tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thực phẩm chức năng

Nếu bạn đang thiếu hụt một chất dinh dưỡng nào đó, bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng trước hết sẽ làm việc với chế độ ăn của bạn. Trong trường hợp chế độ ăn cũng không thể lấp đầy được khoảng trống dinh dưỡng mà bạn bị thiếu hụt, lúc đó bạn mới cần đến thực phẩm chức năng.

Nên nhớ, luôn thận trọng với các loại thực phẩm chức năng, trước khi bạn có đủ kiển thức về nó hoặc được tư vấn bởi bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng.

Tham khảo Harvard