Trời quá nóng có thể khiến bạn 'già trước tuổi' như hút thuốc, uống rượu nhiều

Hầu hết chúng ta đều biết rằng nhiệt độ cao có thể gây ra những vấn đề sức khỏe cấp tính như say nắng hay mất nước. Thế nhưng, ít ai biết rằng cái nóng âm thầm này đang tác động lên cơ thể chúng ta ở cấp độ tế bào, thậm chí còn có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa sinh học của bạn, tương đương với những thói quen xấu như hút thuốc lá hay uống rượu bia.

Đây không phải là một giả thuyết khoa học viễn tưởng, mà là kết quả đáng lo ngại từ một loạt các nghiên cứu mới nhất, vẽ nên một bức tranh về những hiểm họa tiềm ẩn của cuộc sống trong một thế giới ngày càng nóng lên.

Câu chuyện bắt đầu từ một nghiên cứu được công bố rộng rãi trên tạp chí khoa học, do nhà nghiên cứu lão khoa Eun Young Choi và cộng sự thực hiện tại Trường Lão khoa Leonard Davis thuộc Đại học Nam California (USC).

Nghiên cứu này đã đưa ra một kết luận đầy bất ngờ: những người sống ở các thành phố có nhiệt độ cực cao, như Phoenix hay Houston, có tuổi sinh học cao hơn tới 14 tháng so với những người sống ở vùng khí hậu mát mẻ hơn.

Điều đặc biệt đáng chú ý là hiệu ứng này vẫn tồn tại ngay cả sau khi các nhà khoa học đã tính toán và loại bỏ các yếu tố khác như thu nhập, lối sống và tình trạng sức khỏe. Phát hiện này là một lời cảnh báo nghiêm túc, cho thấy rằng môi trường sống có thể là một yếu tố quyết định mạnh mẽ đối với tốc độ lão hóa của chúng ta.

Chúng ta thường nghĩ về tuổi tác theo số năm chúng ta đã sống, nhưng các nhà khoa học đang ngày càng tập trung vào tuổi sinh học - thước đo thực tế về mức độ "hao mòn" của cơ thể ở cấp độ tế bào.

Việc tiếp xúc lâu dài với nhiệt độ cao được ví như việc vận hành một động cơ xe hơi luôn trong tình trạng quá nóng. Bác sĩ tim mạch Adedapo Iluyomade giải thích rằng áp lực liên tục này khiến các bộ phận của cơ thể hỏng nhanh hơn bình thường. Hệ tim mạch phải làm việc cật lực hơn để bơm máu đến da nhằm giải phóng nhiệt, buộc tim phải đập nhanh hơn. Hệ thần kinh cũng có thể bị kích thích quá mức, gây ra các triệu chứng như chóng mặt, lú lẫn, và thậm chí là suy giảm trí nhớ.

Thận phải làm việc cật lực để giữ nước, dẫn đến nguy cơ mất nước và tổn thương thận. Ngay cả hệ miễn dịch cũng bị ảnh hưởng, tràn ngập cơ thể bằng các hóa chất gây viêm, mô phỏng phản ứng của một bệnh nhiễm trùng. Những phản ứng này, dù có tác dụng bảo vệ cơ thể trong thời gian ngắn, nhưng lại trở nên có hại khi kéo dài liên tục.

Nhưng tác động của nhiệt độ cao không chỉ dừng lại ở các cơ quan chính. Các nhà khoa học hiện đang khám phá ra rằng nhiệt độ cao còn làm thay đổi cách thức hoạt động của gen. Nhiệt độ cao mãn tính hoạt động như một tác nhân gây căng thẳng sinh học, gây ra tình trạng viêm nhiễm, tổn thương oxy hóa và rối loạn nội tiết tố.

Theo thời gian, những phản ứng căng thẳng lặp đi lặp lại này có thể thay đổi vĩnh viễn cách gen hoạt động. Kết quả là, thay vì chỉ giúp cơ thể thích nghi khi cần thiết, nhiệt độ cao mãn tính có thể làm suy yếu các hệ thống quan trọng và đẩy nhanh quá trình suy giảm liên quan đến tuổi tác.

Điều này xảy ra một phần thông qua một quá trình được gọi là lão hóa biểu sinh. Để đo lường tác động này, các nhà nghiên cứu đã sử dụng một công cụ tiên tiến gọi là đồng hồ biểu sinh, ước tính tuổi sinh học dựa trên sự methyl hóa DNA.

Những "thẻ" hóa học này điều chỉnh hoạt động của gen, và những thay đổi ở chúng có thể tồn tại rất lâu sau khi tác nhân gây căng thẳng từ môi trường, chẳng hạn như nhiệt độ cực cao, đã kết thúc.

Như nhà nghiên cứu Eun Young Choi giải thích, trong một số trường hợp, cơ thể "ghi nhớ" sự căng thẳng theo một cách không có lợi. "Khi cơ thể bạn trải qua căng thẳng ở mức độ nhỏ, nó thường thích nghi và xây dựng khả năng phục hồi", Tochi Iroku-Malize, một chuyên gia y học gia đình, cho biết. "Nhưng với căng thẳng mãn tính hoặc cực độ, ký ức đó có thể trở nên kém thích nghi".

Và ký ức biểu sinh kém thích nghi này không chỉ là lý thuyết. Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy những thay đổi lan rộng và lâu dài trong quá trình methyl hóa DNA, đặc biệt là ở các gen liên quan đến tình trạng viêm, chuyển hóa, chức năng miễn dịch và sửa chữa tế bào. Về lâu dài, điều này có thể làm gián đoạn cách cơ thể phản ứng với những thách thức trong tương lai.

Một nghiên cứu độc lập khác trên tạp chí Environment International cũng đi đến kết luận tương tự. Sau khi phân tích máu của hơn 900 người trưởng thành, các nhà khoa học phát hiện ra rằng những người tiếp xúc với nhiệt độ trung bình cao hơn trong nhiều tháng và nhiều năm có các tế bào máu trông già hơn về mặt sinh học.

Wenli Ni, một trong những tác giả của nghiên cứu, cho rằng điều này gợi ý rằng các bác sĩ ở những vùng ấm hơn có thể cần phải xem xét nhiều hơn là chỉ say nắng và mất nước, vì sống trong điều kiện nắng nóng có thể dần dần làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề liên quan đến tuổi tác.

Tuy nhiên, các nhà khoa học cũng đưa ra những cảnh báo quan trọng. Những nghiên cứu này chỉ mang tính quan sát, nghĩa là chúng ta không thể chứng minh chắc chắn rằng nhiệt độ cao gây ra những thay đổi này, mà chỉ có thể khẳng định rằng có một mối liên hệ chặt chẽ.

Việc đo lường mức độ tiếp xúc ở cấp độ cá nhân cũng rất khó khăn, vì một người dành phần lớn thời gian trong phòng điều hòa ở vùng khí hậu nóng có thể gặp ít rủi ro hơn một người lao động ngoài trời ở một khu vực ít nóng hơn.

Hơn nữa, chúng ta vẫn chưa biết những tác động tiêu cực này tích tụ nhanh như thế nào hoặc liệu chúng có thể đảo ngược được hay không. Không phải ai cũng dễ bị tổn thương như nhau. Những người sống ở vùng nóng, khô qua nhiều thế hệ thường đã phát triển các khả năng thích nghi sinh lý nhất định, chẳng hạn như đổ mồ hôi hiệu quả hơn và điều hòa lưu lượng máu tốt hơn.

Tuy nhiên, ngay cả trong những cộng đồng đã thích nghi tốt, tỷ lệ mắc chứng mất trí nhớ và tử vong do tim mạch vẫn tăng đột biến trong các đợt nắng nóng khắc nghiệt, cho thấy khả năng thích nghi cũng có giới hạn.