‘Xác ướp’ 14.000 năm tuổi tại Việt Nam: Phát hiện chấn động viết lại lịch sử ướp xác của nhân loại

Khi nhắc đến xác ướp, hình ảnh những pharaoh Ai Cập được quấn vải lanh hay xác ướp Chinchorro ở Chile thường hiện lên trong tâm trí chúng ta. Tuy nhiên, một khám phá khoa học mới đã làm thay đổi hoàn toàn trình tự thời gian đó. Nghiên cứu được công bố trên Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ đã tìm thấy bằng chứng cho thấy một số bộ xương người được chôn cất ở Đông Nam Á đã được hun khói, một kỹ thuật bảo quản độc đáo và có niên đại sớm hơn bất kỳ xác ướp nào khác từng được biết đến.

Theo các nhà nghiên cứu, truyền thống này đã tồn tại trong một khoảng thời gian đáng kinh ngạc, cho thấy sự kết nối sâu sắc giữa kỹ thuật, văn hóa và niềm tin của những người cổ đại.

Một xác ướp hun khói hiện đại được lưu giữ tại làng Pumo, Papua, Indonesia (Ảnh: Hsiao-chun Hung).

Giải mã bí ẩn của những bộ xương cháy xém

Khám phá này bắt đầu từ một câu đố khảo cổ học kéo dài. Trên khắp các hang động ở Việt Nam, miền Nam Trung Quốc và Indonesia, các nhà khảo cổ từ lâu đã tìm thấy những bộ hài cốt được chôn cất trong tư thế co rúm, với đầu gối áp vào ngực và tay chân gập lại một cách bất thường.

Điều đặc biệt là một số bộ xương còn có dấu hiệu bị cháy xém hoặc đen thui, nhưng không bị thiêu thành tro như trong nghi thức hỏa táng. Điều này đã khiến các nhà khoa học bối rối trong nhiều năm.

Nhà nhân chủng học hình thể Hirofumi Matsumura là người đầu tiên nhận thấy sự tương đồng giữa những bộ xương cổ đại này và những xác ướp hun khói của người Dani ở Papua, Indonesia. Ngày nay, người Dani vẫn bảo quản xác chết bằng cách trói họ trong tư thế khom lưng và hun khói trên lửa ở nhiệt độ thấp trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng. Sau đó, những xác ướp này được giữ trong nhà, là một phần của cuộc sống gia đình và thỉnh thoảng được trưng bày.

Để xác nhận giả thuyết này, các nhà nghiên cứu đã phân tích 69 mẫu xương từ 54 ngôi mộ tại 11 địa điểm khảo cổ khác nhau. Họ sử dụng các kỹ thuật phân tích hiện đại như nhiễu xạ tia X (XRD) và quang phổ hồng ngoại (FTIR) để tìm kiếm những thay đổi trong cấu trúc xương do nhiệt gây ra.

Kết quả thật bất ngờ: hơn 90% mẫu cho thấy bằng chứng tiếp xúc với nhiệt độ thấp và liên tục. Trong nhiều trường hợp, chỉ những bộ phận cụ thể như khuỷu tay, đầu gối hoặc hộp sọ bị cháy xém, một dấu hiệu rõ ràng của việc hun khói có kiểm soát, thay vì bị thiêu cháy hoàn toàn.

Một trong những mẫu vật quan trọng nhất là xương đòn bị cháy đen từ hang Hang Muối ở Việt Nam, có niên đại khoảng 14.000 năm trước, biến nó thành xác ướp lâu đời nhất từng được phát hiện.

Bên trái: Hài cốt của một phụ nữ trung niên tại di chỉ Liyupo ở miền nam Trung Quốc, được hun khói trước khi chôn cất khoảng 8000 năm trước. Bên phải: Xác ướp hun khói hiện đại của người Dani ở Tây Papua, Indonesia (Ảnh: Zhen Li, Hirofumi Matsumura, Hsiao-chun Hung).

Một lịch sử bị lãng quên

Từ trước đến nay, lịch sử ướp xác nhân tạo lâu đời nhất thường được gán cho nền văn hóa Chinchorro ở Chile (khoảng 7.000 năm trước) và Ai Cập cổ đại (khoảng 4.500 năm trước). Phát hiện mới này đã chuyển sự chú ý của giới khảo cổ học sang khu vực Đông Nam Á nhiệt đới, một khu vực từ lâu đã bị bỏ qua trong các câu chuyện toàn cầu về sự đổi mới của con người.

Nghiên cứu cho thấy những người cổ đại này có nhiều đặc điểm giống với người Papua hiện đại và thổ dân Úc, chứng minh một sự liên kết văn hóa sâu sắc kéo dài hàng thiên niên kỷ. Tập tục hun khói xác chết của họ dường như đã tồn tại trước khi nông nghiệp xuất hiện và kéo dài hơn 10.000 năm. Ngay cả đến thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, tục ướp xác hun khói vẫn còn tồn tại ở một số cộng đồng thổ dân ở Nam Úc.

Những xác ướp hun khói này không chỉ là bằng chứng về một kỹ thuật bảo quản cổ xưa. Các tác giả nghiên cứu tin rằng, thông qua tập tục này, người cổ đại đã duy trì được một mối liên hệ về thể xác và tinh thần với tổ tiên, kết nối thời gian và ký ức. Việc giữ lại thi thể của người đã khuất cho phép họ duy trì sự gần gũi và một mối quan hệ liên tục, một điều mà các hình thức mai táng khác không thể làm được.