Elon Musk: Đỉnh cao và vực sâu

Elon Musk ngồi lặng lẽ tại nhà riêng của mình ở Los Angeles, cố gắng giữ được sự điềm tĩnh vốn có. Ông đã trải qua một năm căng như dây đàn với vị thế là một người nổi tiếng: làm chủ tịch kiêm CEO của Tesla, công ty sản xuất ô tô điện do chính tay ông gây dựng. 

Nguồn cơn của sự căng thẳng gần đây nhất? Là bài đăng Twitter cũng do chính tay ông viết nên, nói về việc muốn cá nhân hóa công ty với giá cổ phiếu là 420 USD. Hành động của Musk đã khởi đầu cho hàng loạt cuộc tranh cãi trong thị trường chứng khoán và ngay trên bàn đàm phán của hội đồng quản trị Tesla.

Mới đây, Musk công nhận rằng mình đã hành động thiếu suy nghĩ.

Trong bài phỏng vấn dài cả giờ đồng hồ với The New York Times (NYT), ông nhiều lần ấp úng, có nhấn mạnh những sự kiện cho thấy những căng thẳng mà ông đã trải qua: ông suýt lỡ mất đám cưới của em trai ngay mùa hè này, và đã trải qua một ngày sinh nhật cô đơn, không bạn bè, lạnh lẽo giữa bốn bức tường phòng làm việc tại Tesla – ông cố gắng chèo lái công ty để đạt được mốc sản xuất xe cần có.

Phóng viên NYT hỏi Musk rằng hiện trạng sức khỏe của ông ra sao, và nhận được câu trả lời khiến nhiều người lo lắng: "Thực tình là không ổn lắm. Đã có vài người bạn tới thăm tôi và họ tỏ ra lo lắng rõ ràng".

Họ lo lắng cũng phải. Dòng chữ trên Twitter không chỉ khiến nhiều người phật ý, mà còn mở ra một vụ điều tra liên bang. Thông tin từ trong buổi họp hội đồng quản trị kín cho thấy Tesla đang muốn tìm ra một người quản lý khác dưới quyền Musk để có thể đỡ một phần khối lượng công việc khổng lồ. Ngoài ra, một số thành viên hội đồng quản trị còn tỏ ra lo ngại về việc Musk có thiên hướng lạm dụng thuốc an thần Ambien để dễ ngủ hơn sau những giờ làm việc quá sức.

Suốt 20 năm ròng, Musk vẫn luôn là nhà đầu tư can trường và tham vọng, giúp sức mở ra nhiều những công ty công nghệ có sức ảnh hưởng rất lớn. Ông thường xuất hiện trong hiên ngang, gạt bỏ mọi chỉ trích để mà vươn lên đỉnh cao với những thành công khó ai sánh được. Nhưng trong buổi phỏng vấn, ta thấy một con người khác: một cá nhân đang tự nhìn nhận lại bản thân mình, một con người có điểm yếu, xác nhận rằng những trách nhiệm nặng nề mình đang gánh vác đã ảnh hưởng tới bản thân ra sao.

Nói tóm lại, ngồi trước phóng viên của NYT trong buổi phỏng vấn, ta thấy một con người rất thật.

Elon Musk đã kể lại chuỗi sự việc diễn ra trước ngày ông đăng những dòng Twitter gây tranh cãi. Ông còn khẳng định thêm rằng nguồn quỹ để tư nhân hóa Tesla "đã được đảm bảo", một thương vụ có lẽ có giá trị hơn 10 tỉ USD.

Sáng hôm "định mệnh" ấy, ông thức dậy bên bạn gái tại nhà riêng – cô ca sĩ, nhạc sĩ Grimes nổi tiếng, và tập thể dục buổi sớm. Ông khởi động chiếc Tesla Model S và tới thẳng sân bay. Trên đường đi, ông đăng những dòng Twitter mà không biết rằng nó sẽ có ảnh hưởng tới mức nào.

Elon Musk nói những dòng chữ là nỗ lực minh bạch hóa những đường đi nước bước tương lai của mình. Nhưng ông cũng nhận định rằng chưa nhân vật có thẩm quyền nào xem xét lại những dòng chữ đó.

Và cổ phiếu Tesla vút lên với tốc độ của quả tên lửa Falcon Heavy. Các nhà đầu tư, các nhà phân tích thị trường, những cây bút viết báo đăng tin mổ xẻ kĩ càng những lời Elon Musk nói ra. Chẳng mấy khi một tin tức chấn động cả thị trường như thế này lại được tung ra vào lúc giữa trưa cả! Còn chưa kể nó còn đi kèm luôn cả giá cổ phiếu là 420 USD nữa chứ.

Musk tới sân bay, lên chiếc phi cơ cá nhân để tới Nevada, giám sát quá trình sản xuất tại nhà máy pin khổng lồ Gigafactory, gặp gỡ giám đốc bộ phận. Tối hôm ấy, Musk bay về California và tổ chức một cuộc họp với hội đồng quản trị của Tesla cho tới tối muộn.

Trong buổi phỏng vấn với NYT, Musk giải thích rằng ông muốn lấy giá tương đương với 20% số tiền lãi của lượng cổ phiếu mới được giao dịch gần thời điểm đó, là 419 USD. Ông muốn làm tròn lên 420 USD nhưng vì ai cũng biết rõ số 420 đã là biểu tượng của văn hóa cần sa, không ai rõ rằng Elon Musk đùa hay thật.

"Tôi chỉ thấy con số 420 USD đẹp hơn 419 USD thôi", ông giải thích. "Nhưng phải nói rõ là lúc ấy tôi không sử dụng cần sa nhé. Cần sa không nâng cao được năng suất làm việc".

Tiếp tục nói về dòng Twitter ngắn gọn, còn có đoạn "nguồn quỹ đã được đảm bảo". Chính chúng là lý do chính khiến trị giá cổ phiếu Tesla tiếp tục vọt lên cao. Nhưng hóa ra, "nguồn quỹ" này không "được đảm bảo" như lời Musk nói.

Elon Musk nói rằng ông đang nhắc tới những khoản đầu tư có thể tới từ chính phủ A-rập Xê-út. Ông đã có buổi nói chuyện với những người đại diện của bên đổ tiền đầu tư, bàn bạc về nguồn quỹ trị giá 250 tỉ USD sẽ tư nhân hóa được Tesla, có thể điều đó cũng sẽ đồng nghĩa với việc người A-rập Xê-út sẽ nắm phần lớn quyền kiểm soát Tesla.

Nhưng cuối cùng, quỹ của A-rập đã không cung cấp một đồng quỹ nào. Đã có hai người có mặt trong buổi gặp mặt giữa hai bên tường thuật lại.

Một khả năng khác để Musk tư nhân hóa được Tesla, đó là thông qua công ty hàng không vũ trụ và chế tạo tên lửa SpaceX cũng của chính Musk.

Người ta phân tích được như vậy, hiệu ứng domino xuất hiện. Một loạt những sự kiện diễn ra tiếp nối những con chữ mà Musk đăng lên.

Chỉ 1 tiếng 20 phút sau khi Musk đăng, cổ phiếu Tesla tăng 7%, sàn chứng khoán điện tử NASDAQ dừng mọi giao dịch, Tesla công bố một lá thư gửi nhân viên từ chính Elon Musk, giải thích quyết định tư nhân hóa công ty. Khi giao dịch tiếp tục diễn ra, giá cổ phiếu Tesla tiếp tục tăng. Cuối ngày, nó đã tăng tổng cộng 11%.

Ngày hôm sau, điều tra viên tới từ Ủy ban Bảo mật và Giao dịch SEC yêu cầu Tesla giải trình. Thông thường, hội đồng quản trị sẽ trình ra một bản kế hoạch cụ thể về những bước đi, những tính toán để thực hiện những gì đang được yêu cầu giải trình. Nhưng lần này thì khác, họ không biết vị CEO đã phát ngôn những gì. Giận dữ tột cùng vì chẳng được lấy một lời thông báo, họ gấp rút tung ra một bản tuyên bố chính thức để trấn an dư luận và dập tắt những ý kiến bừa bãi.

Tại buổi phỏng vấn, Elon Musk nói hội đồng quản trị đã không phàn nàn hay lên án bài đăng Twitter của ông. "Tôi không nhớ rằng mình đã nhận được thông tin gì từ hội đồng quản trị. Chắc chắn tôi đã không thấy cuộc gọi đầy sự giận dữ nào từ các giám đốc".

Sau đó ít lâu, Musk có bổ sung thêm rằng ông có ngồi lại bàn bạc với giám đốc Antonio Gracias về việc sẽ không đăng thêm những gì liên quan tới việc tư nhân hóa công ty mà không hỏi ý kiến ban quản trị trước.

Một vài thành viên ban quản trị mong muốn Elon Musk hãy dừng sử dụng Twitter mà tập trung vào làm xe điện và phóng tên lửa đi, nhưng ông lại nghĩ khác. Elon Musk nói trong buổi phỏng vấn rằng ông không hề cảm thấy hối hận vì đã đăng những dòng kia lên, "Tại sao tôi lại phải hối hận?". Ông nói luôn rằng mình không có ý định ngừng sử dụng Twitter. Trong khi đó, công cuộc điều tra của SEC ngày một căng thẳng hơn. Musk và thành viên hội đồng quản trị sẽ gặp mặt SEC trong tuần tới.

Buổi nói chuyện giữa Musk và phóng viên NYT đầy tiếng cười mà lại có cả nước mắt.

Ông thổ lộ rằng gần đây ông làm việc 120 tiếng/tuần, cay đắng thêm rằng ông đã không có một tuần nghỉ dưỡng đúng nghĩa nào từ hồi liệt giường vì sốt rét năm 2001.

"Có những lúc tôi không rời nhà máy trong suốt ba hay bốn ngày liên tiếp, thậm chí tôi còn không bước ra ngoài", ông nói. "Thực sự điều này đã ảnh hưởng tới việc tôi gặp con cái và bạn bè".

Ông bỗng dừng lại, con người vốn mạnh mẽ bị choáng ngợp trước những xúc cảm rất đời thường.

Hai ngày sau, ông tới đám cưới em trai là Kimbal Musk tại Catalonia, với tư cách phù rể. Bay thẳng tới đó từ công ty của mình, ông tới chỉ 2 giờ trước khi hôn lễ được cử hành. Tiệc chưa kịp tàn, ông đã lại quay về trụ sở của Tesla, tiếp tục xử lý khối lượng công việc.

Một lần nữa, Elon Musk đang kể thì khựng lại.

Ông đổ lỗi cho những cá nhân bán khống chứng khoán đã gây ra cho ông những áp lực công việc vượt sức chịu đựng. Ông mô tả những người bán khống – những kẻ tin vào sự sụp đổ của Tesla: "Họ không phải những kẻ ngu ngốc, nhưng cũng chẳng phải những người quá thông minh. Họ cũng ổn. Hơi khôn ngoan chút xíu đấy".

Và bài đăng trên Twitter về việc tư nhân hóa Tesla lại là một lần nữa, lần gần đây nhất Musk thu hút sự chú ý bằng những phát ngôn gây sốc của mình. Trong suốt một khoảng thời gian dài, Musk tranh cãi với những kẻ bán khống cổ phiếu, lên lớp dạy đời những nhà phân tích tài chính vì đặt ra những câu hỏi "khô khan, buồn chán". Và khi đóng tàu ngầm, đích thân mang tới Thái Lan giải cứu đội bóng mắc kẹt nhưng không được ghi nhận, ông đã nổi cơn tam bành, ám chỉ một trong những người thợ lặn tự tay góp sức cho công cuộc giải cứu là "kẻ ấu dâm".

Musk còn có thể đổ lỗi cho việc thiếu ngủ, khi mà ông thường xuyên dựa vào Ambien để an giấc về đêm. "Tôi có hai lựa chọn là không thể ngủ nổi hoặc là thuốc Ambien". Điều này đã khiến hội đồng quản trị lo lắng rõ rệt. Họ cho rằng đôi khi những viên thuốc an thần không hiệu quả, Musk sẽ thức đêm rồi lên Twitter viết đủ thứ.

Tesla muốn tìm một cá nhân đỡ đần bớt công việc cho Musk. Vài năm trước, họ có đề cập tới cái tên Sheryl Sandberg, quản trị viên nắm quyền hành lớn thứ hai tại Facebook. Tại buổi phỏng vấn với NYT, Musk khẳng định "không có chuyện tuyển người đang diễn ra", nhưng có những thành viên giấu tên lại nói rằng việc tìm kiếm đang diễn ra ngày một gắt gao hơn, nhất là sau những bài đăng gần đây của Elon Musk.

The New York Times cũng đã liên lạc với Tesla nhằm xin ý kiến về bài phỏng vấn cũng như những bài viết họ sẽ thực hiện. Dưới đây là tuyên bố chính thức từ Tesla, không bao gồm Elon Musk:

Bản thân Musk nói rằng ông không có ý định rời cả hai vị trí là chủ tịch và giám đốc điều hành. Nhưng ông có nói thêm: "Nếu bạn biết có ai đó làm tốt hơn tôi, xin bạn hãy nói cho tôi biết. Họ có thể có được vị trí của tôi ngay lúc này. Tôi sẽ giao phó toàn bộ cho họ".